thế thường công kích ông như M.Gorky, S. Maugham, A. Tchekhov, kể cả
Nabokov, cũng như những nhà văn sùng bái ông như G.Marquez, H.Hesse,
J.P.Sartre, A.Camus, lại hoàn toàn ngang nhau!
Công lao lớn nhất Đốt mang góp cho nền văn học thế giới là ở chỗ: ông lấy
con người làm nhân vật trung tâm trong toàn bộ các tác phẩm của mình.
Nhưng khác hơn so với các nhà văn đương thời, Đốt không hề quay lưng
khinh miệt bất cứ một phận người nhỏ bé nào. Mặt đối mặt với một xã hội
đã bị luân lý hóa, Đốt trở thành luật sư của những kẻ khốn cùng, những
người chìm xuống đáy xã hội - những gái đĩ, lưu manh, say rượu, những kẻ
giết cha trong tâm tưởng… Con mắt tinh đời của Đốt nhìn ra trong sâu
thẳm nhận thức các nhân vật của mình những dấu hiệu của sự vĩnh cửu -
nơi mà Đốt hiểu rằng: Con người đã bắt gặp được đấng toàn năng - cũng là
nơi lòng hướng thiện nảy sinh. Chủ nghĩa nhân đạo của Đốt là ở đó.
Xuyên suốt tất cả những tác phẩm nổi tiếng của Đốt là cuộc đấu tranh giành
tự do cá nhân. Trong Tội ác và trừng phạt: Anh sinh viên Raskoniskov giết
mụ cho vay nặng lãi để chứng tỏ với bản thân mình rằng: Anh ta là một con
người tự do. Thằng ngốc – Hoàng thân Myskin có được tự do trong sự điên
khùng; Những con quỷ có được tự do qua cách mạng; Vị thanh
niên A.Dolgoruky lại muốn tự do bằng tiền… Đốt cho rằng: Con người có
quyền tự do, nhưng để có được tự do cá nhân con người không có quyền xử
sự với nhau theo phương châm “Với tôi mọi điều đều có thể”… Cách đối
nhân xử thế như vậy với Đốt là đồng nghĩa với việc chối bỏ Thượng đế,
không thể tương hợp với bản tính tự nhiên của con người và nhất định một
ngày kia sẽ gặp những cơn tuột dốc đạo đức. Vậy thì, con người phải chọn
gì khi đứng trước câu hỏi lớn Đốt đặt ra: Tự do với sự ẩn nhẫn, hay hạnh
phúc mà không có tự do? Đối với Đốt sự khổ hạnh, ẩn nhẫn không là mục
đích mà là phương tiện: Sự ẩn nhẫn mua được mọi thứ và trả nợ cho mọi
thứ. Có lẽ, sự ẩn nhẫn là đồng bạc cuối cùng Đốt ném vào vòng quay số
phận cho các nhân vật của mình cũng như cho chính bản thân mình. Nhưng
có một điều, các nhân vật của Đốt chỉ chịu nhẫn chứ không thuần phục một
