Phạm Thị Bách tức Thu Tâm, như trong hồi kí kể trên, ra Côn Đảo
năm 1930, lúc 18 tuổi. Giờ đây, bà ở đâu, còn hay mất chả biết, nhưng
người viết cứ xin phép đoán bà đẻ năm 1912 theo cách tính của người Tây.
Bà quê Hải Dương, dòng dõi văn thân, bà nội là chị ruột ông Tán Thuật
theo Cần Vương đánh Pháp. Ông bố là giáo thụ, mẹ làm ruộng, dệt vải, ưu
tiên con gái út cho học quốc ngữ. Có người bạn gái lớn tuổi là chị Giáo
Nhất, Bách quen biết “luôn” Nguyễn Thái Học cùng đám đồng chí Quốc
Dân đảng của ông, cả “chị” Giang, người yêu Học. Sự giao du này hẳn đã
gieo vào Bách sự cảm mến với những người yêu nước chống Pháp nói
chung, những người Quốc Dân đảng nói riêng. Mà Trần Huy Liệu, cuối
những năm hai mươi thế kỉ trước, là bí thư kì bộ Nam kì của Quốc Dân
đảng, đang làm loạn Nam kì bằng những bài báo kí Nam Đẩu, Côi Vị trên
các tờ Đông Pháp thời báo, Mín đàm nông cổ, Ngòi bút sắt, Rạng đông... ,
các vận động để tang Phan Chu Trinh, đòi thả Phan Bội Châu... Cuốn “Một
bầu tâm sự” của Liệu phân tích thời cuộc, bàn kế sách cho quốc dân làm cô
gái lớn lên ở phố huyện say mê lắm.
Đến nỗi mà, khi có người em con chú là Phạm Thị Hồng, vừa tốt
nghiệp trường hộ sinh, rủ ra làm việc ngoài đảo thì nhận lời ngay. Đối với
tuổi trẻ, gặp được người mình cảm mến là tất cả. Xa xôi, đến chốn lưu đày
có là gì, thậm chí tưởng tượng cảnh nhìn được mặt nhau giữa trời nước còn
lãng mạn hơn. Nhưng thực tế lại nghiệt ngã. Giữa bể cả, những hòn đảo chả
có gì đặc biệt. Cây cối, dù là cổ thụ, xơ xác. Cỏ héo queo ôm lấy những con
đường gập ghềnh sỏi cát. Công việc cũng ít, vừa hiếm người sinh nở vừa có
người tù được phái ra giúp, nên Bách tha thẩn tới nhà thờ xem lễ. Rồi ra
được cha “giác ngộ”, theo đạo thật. Học giáo lý rất chăm, tuy chả mấy tin,
sau sáu tháng, Bách được đặt tên Thánh Theresa và sắp chịu lễ Thêm sức.
Đấy cũng là 6 tháng thư từ, xướng hoạ với Trần Huy Liệu. Giờ thì thật khó
để xác định cô hay người em họ đã gửi lời nhắn đầu tiên của Hồng đến
Liệu - đang ở banh 2. Nhưng đó là thời gian Liệu đang là tù chính trị Quốc
Dân đảng, có nhiều đồng chí quen biết Bách.
