CÕI NGƯỜI
Trần Chiến
www.dtv-ebook.com
Mồng 1 Tháng 5 Năm 1938
Những năm từ 1936 đến 1939, ảnh hưởng của Mặt trận Bình dân bên
Pháp dội sang Đông Dương thật mạnh mẽ. Người Pháp phân cực rõ ràng
trong thái độ với thuộc địa. Một mặt, là những kẻ có tư tưởng thực dân,
muốn ngu dân để tiện cai trị, bóc lột, triệt để bóp nghẹt dư luận. Nhưng tư
tưởng “Bình đẳng - Tự do - Bác ái” của cuộc đại cách mạng tư sản vĩ đại
lại dẫn dắt những người khác đến hành động nới lỏng quyền phát ngôn, tôn
trọng dân bản xứ hơn. Cả hai phía “lập trường” đều có người trong bộ máy
cầm quyền, sinh ra những mâu thuẫn trong cách “cầm” dân. Hoàn cảnh ấy
nhá nhem, người muốn độc lập vừa được mạnh mồm lộng ngôn, lại cũng dễ
“xộ” khám. Dù sao thì cũng “được thể”, Mặt trận Dân chủ Đông Dương ra
đời, tập hợp những xu hướng có thể gọi là tương đối gần nhau, để rồi làm
mưa làm gió ở Bắc Kỳ. Cái sự “tương đối” ấy thể hiện ở hai chữ DÂN
CHỦ, còn nghĩ về ý tứ ĐỘC LẬP thì vẫn khác nhau nhiều lắm. Dẫu sao thì
“mảnh chăn chung” mặt trận thì ai ai cũng cần “đắp” trong cơ hội tự do
này.
Mặt trận có vẻ “lơ lửng”, ít hậu thuẫn, vì chỉ có ba nhóm. Cộng sản
tập hợp quanh tờ Tin tức của Đặng Xuân Khu, Khuất Duy Tiến, Trần Huy
Liệu... Nhóm Ngày nay của Nguyễn Tường Tam nhiều trí thức, tiểu tư sản,
quan tâm đến việc cải thiện đời sống người lao động, như hô hào làm “nhà
ánh sáng”. Và chi nhánh đảng Xã hội (Đệ nhị Quốc tế) Pháp tại Hà Nội, bí
thư là Caput rồi Lemaire, người ta có Trần Văn Lai, Phan Thanh, Phan Tử
Nghĩa... Bộ ba ấy nhiều điểm mỗi anh nhìn mỗi phía, nhưng đều cần quần
chúng. Mà quần chúng thì những người Cộng sản nắm, tuy chính đảng
đang là bất hợp pháp. Cái cả ba đều muốn là đi với nhau, thế ỷ dốc sẽ làm
