Dự thảo tổng kiểm thảo có ba phần lớn. Phần đầu tiên, Gốc rễ xã hội
và hoàn cảnh gia đình, khá đơn giản. Nhà ông có nòi yêu nước, lại nghèo,
nghĩa là “rất cơ bản” về lí lịch. Phần hai, “Hoạt động qua các thời kì” thì
phải nghĩ nhiều, nào “tiền Cộng sản”, vì sao từ Quốc dân đảng chuyển sang
Cộng sản, làm báo thời Mặt trận Dân chủ rồi đi tù thế nào. Đến thời chính
quyền cách mạng, ông phản ứng với chủ trương kí hiệp định Sơ bộ, lấy
người đàn bà có một “nhân thân” không thể nói là không đáng ngại. Và
kháng chiến, những tâm thế, nhận thức của ngày hôm nay...
Sau hết, học viên phải tổng kết tư tưởng của mình, từ nguồn gốc, bản
chất các ý nghĩ, tình cảm đến tác phong thể hiện ra. Cuối cùng là phương
hướng sửa chữa, phấn đấu. Đây có thể là cái phần đơn giản, dễ “hô khẩu
hiệu” nhất, lại cũng có thể lật đi lật lại lâu bao nhiêu cũng không đủ.
Ngổn ngang bao nhiêu điều, không khéo giống như búi chỉ, càng rút
càng rối. Có những người “thi” mãi không xong, tốn bao nhiêu nước mắt,
hạ mình xuống bao nhiêu bậc mới qua được. Thế mà bản của Liệu, vào loại
dài nhất lớp học, lại giúp ông “đỗ” ngay trong lần “khảo hạch” đầu. Liệu lý
giải vì sao lại chậm trễ trong quá trình chuyển từ Quốc dân đảng sang Cộng
sản: Tôi nghĩ đến câu “Gái trinh không lấy hai chồng”. Tôi nhớ lại những
ngày đầu tiên được kết nạp vào VN QDĐ, tôi đã giơ tay thề: “Trước mặt
giang sơn Tổ quốc, trước mặt các anh em đồng chí, tôi... ” Tôi càng nhớ
các đồng chí rất thân của tôi trước kia đã chết vì đảng, vì nước, đã đem máu
viết nên những chữ lớn “Việt Nam Quốc dân Đảng”... Sự mâu thuẫn giữa lý
trí và tình cảm kéo dài hết ngày tháng ấy sang ngày tháng khác trong đầu
tôi. Lập trường giai cấp của tôi còn bấp bênh nên không cho phép tôi giải
đáp thoả mãn những kiến giải và tình cảm kể trên”. (Dự thảo Tổng kiểm
thảo).
Những sự kiện. Biết bao nhiêu quan hệ, kèm theo là hành động, nhận
thức trong từng thời kì. Rõ ràng Liệu không phải là một người cộng sản từ
gốc, mà đã nhuộm mình qua vài phong trào có xu hướng dân tộc. Sự từng
