hội đầu tiên này. Những câu hỏi Pelley đặt ra là “Kháng chiến gian khổ vậy,
sao ra được các tập san?”, “Các tác giả, nhà nghiên cứu đã sống ở đâu?, “In
ấn thế nào, số lượng ấn bản, cách tiêu thụ, ai đọc chúng, nói chung ảnh
hưởng ra sao?”...
Khởi động từ năm 1953, nhưng thật ra Liệu đã nung nấu một “Quốc
Sử quán” từ những ngày “cầm” Bộ Thông tin - Tuyên truyền 1946. Lăn vào
những cuộc cổ động, diễn thuyết bất tận, con người chả bao giờ thích hợp
với vị trí làm một thành viên của “bộ máy” cứ mong ước được ngồi yên
đọc sách, chiêm nghiệm về quá khứ, viết những chuyện trong đầu ra. Kể ra
cuốn “Sơ thảo lịch sử cách mạng cận đại Việt Nam” đã thoả mãn phần nào
tâm sự ấy của ông, nhưng chỉ là một thử nghiệm, việc làm thêm ngoài
nhiệm vụ.
Giờ thì Liệu được ăn bổng để làm việc ấy, tuy không hẳn đã chuyên
biệt. Kể cả lương ở Thường trực Quốc hội, ông được hưởng sinh hoạt phí
khoảng 70 cân gạo, trong khi người khác lĩnh từ 35 đến 40 cân. Chừng nấy
nuôi một gia đình không đủ, nhưng Tý rất có tài tăng gia, và Sửu được
khoản tô tức của tá điền trong ấp, trước khi Cải cách ruộng đất tràn đến.
Trong lòng kháng chiến, vẫn có những hoạt động trước thuật. Ngoài
những cuốn sử Đảng, sử kháng chiến, Bộ Quốc gia Giáo dục có Ban Sử
học trong Vụ Văn học Nghệ thuật. Nằm trong khu Bốn, Đặng Thai Mai,
Đào Duy Anh, Trần Văn Giàu vừa viết sách vừa giảng dậy. Việc “tường
thuật, cắt nghĩa” quá khứ theo quan điểm mác - xít đã hình thành dần dần
qua các tác phẩm. Nhưng phải có một cơ quan chuyên biệt, chính thống của
đất nước, kiểu như Quốc Sử viện của giám tu Lê Văn Hưu đời Trần. Sang
triều sau, chả phải Lê Thánh Tông đã “sai sử quan tu soạn Ngô Sĩ Liên
soạn Đại Việt sử ký toàn thư” đó sao.
“Sử để chép việc, mà việc hay hay dở đều dùng làm gương răn cho đời
sau”. Phan Huy Chú tính vậy trong Lịch triều hiến chương loại chí. Liệu đã
không còn tham chính, nhưng vẫn rất có thể tác động vào đương thời -
