III: PHI CƠ
Sá gì, Guillaumet ạ, sá gì những chuyện đó: ngày ngày, đêm đêm, nếu
công việc anh làm là quẩn quanh xem xét bên những máy đo sức ép, là giữ
thăng bằng trên những tuyến chuyển nghi, là thăm chừng tiếng chạy của
động cơ, là phải liệu đảm đương trên hai vai mình mười hai tấn kim khí:
những vấn đề được đặt ra với anh, đáo cùng, vẫn là những vấn đề con
người ta, và thoắt thôi, anh bước ngang nhiên vào giữa cõi cao cả tót vời
của người dân miền núi. Không thua gì một thi sĩ, anh cũng biết thưởng
thức màu sương trắng giục bình minh. Từ đáy thâm u những đêm bay bất
trắc, anh đã từng mong đợi màu hoa mộng mờ ảo hiện ra như chùm bông
man mác, cái ánh lạ tuôn từ lòng đất tối, lên trào ngập cõi đông. Cái mạch
nước giếng ngầm diễm ảo đó, đôi lần ở ngay trước mặt, đã chan hòa rất
chậm rãi, và đã cứu sống anh lúc anh tưởng rằng mình đương chết.
Việc sử dụng một khí cụ khoa học vẫn không thể biến anh thành một gã
chuyên môn khô cỗi. Tôi tưởng rằng những kẻ quá kinh hãi trước những
tiến bộ của ngành khoa học chuyên môn, chắc là họ đã nhầm lẫn không
phân biệt rõ phương tiện và cứu cánh. Kẻ nào đấu tranh trong hy vọng duy
nhất nhằm vào những kết quả vật chất tiện nghi, hẳn nhiên là không thu
hoạch được chút gì đáng giá cho cuộc sống. Nhưng máy móc không phải là
cứu cánh. Phi cơ không phải là cứu cánh: nó chỉ là một dụng cụ. Một dụng
cụ cũng như cái cày.
Nếu ta tưởng rằng máy móc làm hư nát con người, ấy có lẽ rằng chúng ta
thiếu thời gian để lui gót ra sau và nhìn rõ lại, và xét đoán về những ảnh
hưởng, những tác dụng của biến dịch nhanh chóng như những biến dịch
chúng ta đã trải qua. Có nghĩa gì mấy đâu, một trăm năm của lịch sử máy
móc đem so ra với hai trăm ngàn năm lịch sử của loài người. Quả thật
chúng ta chỉ mới chớm khởi sự ngồi vào cư trú trong gian nhà mới mẻ, mà
quả thật là chưa được xây dựng hoàn thành. Mọi sự quanh ta, đổi thay quá
chóng: giao tế giữa đời, giao dịch làm ăn, điều kiện công việc, thói nhà,
phong tục… Tâm lý của chúng ta cũng bị tơi bời điên đảo, ngay tận trong
cơ sở u trầm nhất. Những ý niệm về biệt ly, về xa vắng, về cách trở, về
