trùng lai, không mang chứa những thực cũ, mặc dù từ ngữ diễn đạt vẫn là
từ ngữ xưa. Để lĩnh hội cõi sống ngày nay, chúng ta dùng một ngôn ngữ
thiết lập vì cõi sống hôm qua. Và đời sống của quá khứ dường như tương
ứng với bản chất của chúng ta hơn, chỉ riêng vì một lẽ: nó đáp lại đúng lời,
cho cái ngôn ngữ chúng ta.
Mỗi tiến bộ một ngày, mỗi đẩy xa chúng ta một chút, xa dời mãi những
tập quán chúng ta vừa chớm bén quen hơi, và quả thật chúng ta làm những
kẻ thiên di trên đất trích, chưa hoàn thành được cái tổ quốc chung.
Tất cả chúng ta là kẻ man di, mà những đồ chơi mới đương làm ngất
ngây choáng mắt. Những cuộc tung cánh phi cơ không có ý nghĩa nào khác.
Cái nọ bay cao hơn cái kia một chút, cái kia chạy chóng hơn cái nớ một
phần. Vậy chúng ta quên mất cái do lai xui chúng ta lao đầu mà xô cho máy
chạy. Tạm thời là thế, cái cuộc chạy tưng bừng, nó che lấp cái đối tượng là
cứu cánh, hoặc do lai. Mãi mãi than ôi vẫn rồi ra rứa. Đối với người thực
dân đi xây trời đế quốc, cái ý nghĩa cuộc đời là chinh phục cho mau. Người
quân nhân khinh thường kẻ thực dân. Nhưng cái mục đích cuộc chinh phục
kia, há là chẳng đắp xây của gã thực dân được thành tựu? Và thế đó, trong
niềm phấn phát hứng thú trước những tiến triển của mình, chúng ta xô con
người vào phục dịch công cuộc thiết lập đường rầy, cất cao nhà máy, khơi
hầm đào mỏ, xẻ giếng dầu hôi. Chúng ta có quên đi chút ít một điều: những
xây dựng kia, cốt là phụng sự con người. Đức lý của chúng ta, trong thời
gian chinh phục là một đức lý quân nhân. Nhưng bây giờ, chúng ta phải
đóng vai trò đúng điệu thực dân. Chúng ta phải làm sao cho cái căn nhà
mới mẻ, chưa ra hình dạng rõ ràng, phải làm sao cho nó thành sống động.
Chân lý, với kẻ này, là thiết lập; chân lý, với kẻ kia, là cư trú.
Ngôi nhà của chúng ta hẳn là lần hồi sẽ thân thiết với con người hơn. Cả
máy móc cũng vậy, máy móc càng tinh xảo, máy móc càng nép mặt ở phía
sau cái vai trò mình đóng; máy móc càng hoàn bị, máy móc càng xóa mình
thin thít ở bên kia cái công dụng mình đưa ra. Dường như mọi cố gắng kỹ
nghệ của con người, mọi bài toán chi ly, những bao đêm dài thao thức chỉ
nhằm tới một điều là đạt tới chỗ đơn sơ, như tuồng cần phải qua kinh
