Chân không, bước theo nhịp đều đặn, toán phụ nữ xếp thành hàng dọc
vừa đi vừa hát ba lần quanh mỗi thửa ruộng. Rồi họ giải tán và mỗi chị
đứng vào sau một nông dân trong khi anh ta tiến dọc theo một luống đất, cứ
dăm phân lại lấy ngón chân cái thọc xuống đất thành một lỗ. Cứ mỗi lỗ, chị
em bỏ vào một hạt giống, lấy ngón chân cái lấp đất lên, rồi lại tiếp tục tiến.
Thậm chí, phụ nữ làm việc còn vất vả hơn đàn ông, vì họ không những phải
giúp chồng mà còn phải chăm sóc cả những thửa ruộng lúa lẫn những mảnh
vườn rau, trồng ở cạnh bếp.
Trong khi Binta trồng hành, khoai mỡ, bầu, sắn, và cà chua, bé Kunta
ban ngày chơi nhổng dưới sự trông nom cẩn thận của mấy bà già chịu trách
nhiệm toàn thể trẻ con làng Jufurê thuộc lứa kafô 1 đầu, nghĩa là bao gồm
những đứa tuổi dưới năm vụ mưa. Bầy trẻ, trai cũng như gái, trần truồng
như những con thú nhỏ, chạy tung tăng - một số mới bắt đầu bập bẹ những
tiếng đầu tiên. Tất cả, cũng như Kunta, đều mau lớn, cười đùa và la hét
trong khi chúng nối đuôi nhau chạy quanh thân cây bao-báp khổng lồ trong
làng, chơi đi trốn đi tìm và đuổi chó, gà chạy tán loạn.
Nhưng tất cả bọn trẻ con - kể cả những đứa bé như Kunta - hễ thấy
một trong mấy bà già hứa kể chuyện, là vội vàng giành nhau xí chỗ, ngồi
im phăng phắc. Tuy có nhiều chữ nó chưa hiểu được, Kunta vẫn tròn xoe
mắt theo dõi các bà diễn xuất câu chuyện của mình bằng nhiều điệu bộ và
tiếng động nhộn nhạo đến nỗi tưởng như sợ việc đang diễn ra thực.
Tuy còn bé tí, nhưng Kunta đã biết một số truyện mà bà nội Yaixa đã
kể cho một mình nó nghe những lần nó được bế đến thăm lều của bà.
Nhưng cùng với các bạn chơi nhởn cùng lứa kafô đầu, nó cảm thấy người
kể chuyện tuyệt nhất trong tất cả là già Nyô Bôtô yêu dấu, bí ẩn và dị
thường. Đầu không còn sợi tóc, mặt mày đầy những nếp nhăn sâu, da đen
như nhọ nồi, một cái rễ chanh làm tăm giữa mấy cái răng còn sót lại, chòi
ra khỏi miệng như cái vòi của một thứ côn trùng - già Nyô Bôtô mỗi lần
ngồi vào chiếc ghế thấp lè tè, lại lầm bầm. Tuy thái độ bà cộc cằn, nhưng lũ
