đêm trước khi cắt thành những bánh xà phòng nâu nâu hình chữ nhật. Anh
hết sức ghê tởm khi thấy đám đàn ông làm nên men táo, đào và hồng vàng
thành một thứ khăm khẳm đóng vào chai, vào thùng mà họ gọi là "rượu
mạnh". Nhiều người trộn đất sét đỏ dính nháp với nước và lông lợn khô để
ép thành phiến làm vách lều. Phụ nữ lấy vỏ ngô nhồi ổ nằm, như ổ của
Kunta, có khi còn nhồi bằng thứ rêu mà anh đã thấy phơi khô; và một cái ổ
mới cho ông chủ được tọng đầy lông ngỗng.
Người nô lệ đóng đồ gỗ đang làm những chậu giặt mới; quần áo sẽ
nhúng vào đấy ngâm nước xà phòng, trước khi đem nấu rồi chất đống trên
một phiến gỗ, lấy gậy đập. Người làm đồ da - vòng cổ ngựa, yên cương
thắng đai và giày dép - thì đang bận bịu thuộc da bò. Và phụ nữ nhuộm
thành các màu khác nhau số vải bông trắng do ông chủ mua để may quần
áo. Và y như ở Jufurê, tất cả các bụi rậm, cây leo và hàng rào gần đấy đều
phơi những tấm vải đỏ, xanh, vàng.
Mỗi ngày qua đi, không khí càng lạnh thêm, bầu trời càng xám hơn,
và chẳng bao lâu, mặt đất lại phủ đầy băng tuyết, khiến Kunta vừa thấy kỳ
dị vừa khó chịu. Và ít lâu sau, những người đen khác bắt đầu náo nức bàn
đến "Lễ Giáng Sinh" mà trước đây anh đã nghe nói tới. Chuyện này xem ra
bao gồm nhiều mục: múa, hát, ăn uống và cho quà, nghe thì hay ho đấy -
nhưng hình như nó cũng có liên quan đến Chúa Ala của họ, cho nên dù
Kunta giờ đây thực sự thích thú những cuộc tụ họp ở lều bác vĩ cầm, anh
vẫn quyết định tốt nhất là cứ ở lì một mình cho đến khi những trò hội hè vô
đạo ấy kết thúc yên ổn đã. Thậm chí anh cũng chẳng đến thăm bác vĩ cầm
nữa, bác này, lần sau gặp, nhìn Kunta như của lạ nhưng không nói gì.
Thế rồi, một mùa xuân nữa vụt đến, và quỳ gối trồng trọt trên luống
đất, Kunta nhớ lại những cánh đồng xung quanh Jufurê vào đận này mọi
năm mới tươi tốt làm sao. Và anh hồi tưởng lúc còn là một chú bé thuộc lứa
kafô thứ hai, anh tung tăng ra ngoài bãi đằng sau đàn dê đói cỏ, biết mấy
hạnh phúc trong cái mùa tươi xanh này. Ở cái nơi này, bọn "tí nhau" da đen
