và anh nghĩ đến mọi thành viên cùng lứa kafô với anh, ai nấy đều hiểu biết
kỹ lưỡng về tổ tiên mình như vậy.
Điều đó khiến Kunta nhớ tới các bạn thời thiếu niên. Thoạt đầu anh
chỉ ngạc nhiên, nhưng rồi anh đâm choáng váng khi thấy mình không sao
nhớ ra tên của họ. Diện mạo họ trở lại trong trí anh - cùng với hồi ức về họ,
nào những khi chạy ào ra ngoài cổng làng như bày chim hát, líu lô hộ tống
mọi du khách đi ngang qua Jufurê; nào khi lấy que ném những con khỉ chí
cha chí chóe cho chúng thoăn thoắt ném trở lại, nào khi thi nhau xem đứa
nào ăn được sáu quả soài nhanh nhất. Nhưng tha hồ cố gắng, Kunta vẫn
không tài nào nhớ ra tên của họ thậm chí không nhớ được lấy một tên. Anh
như thấy cả lứa kafô của mình tập hợp lại, cau mày nhìn anh.
Ở trong lều mình cũng như khi lái xe cho me-xừ, Kunta bóp óc nghĩ.
Và cuối cùng từng tên một bắt đầu lần lượt hiện về: phải, Xitafa Xila - cu
cậu này với Kunta xưa kia là bạn thân nhất! Rồi đến Kalilu Contê - anh
chàng đã rình mò, đuổi bắt con vẹt theo lệnh của kintangô. Xêfô Kêla - anh
chàng đã xin Hội đồng Bô lão cho phép làm bạn ngoài hôn thú với chị góa
nọ.
Giờ đây, nét mặt của một số huynh trưởng bắt đầu hiện về và đồng
thời, cả những cái tên mà anh tưởng đã quên từ lâu. Vị kintangô là Xila Ba
Bípba! Vị trưởng tế là Kujali Đemba! Kunta nhớ lại lễ tốt nghiệp cho lứa
kafô thứ ba, hôm đó anh đã đọc kinh Koran làu làu, cừ đến nỗi Ômôrô và
Binta phấn khởi đem một con dê béo đến tạ arafang tên là Brima Xêxay.
Việc nhớ lại được tất cả những con người đó khiến Kunta tràn đầy vui
sướng - cho tới khi anh chợt nhớ rằng các bậc huynh trưởng đó giờ đây hẳn
đã chết và các bạn cùng lứa kafô với anh ở Jufurê mà anh nhớ lại như là
những chú bé, nay cũng đã bằng tuổi anh - và anh sẽ chẳng bao giờ gặp lại
họ nữa. Lần đầu tiên trong bao năm, anh khóc ròng mãi đến khi ngủ lịm đi.
Mấy ngày sau trên tỉnh lỵ, một lái xe khác kể với Kunta rằng một số
người da đen tự do trên mạn Bắc tự xưng là "Liên hiệp da đen" đã kiến
