Bel nói.
Thế rồi một số người khác bèn nhắc tới chuyện các điền chủ giàu có
đôi khi cũng bày ra những đám tang rất tươm tất, thường là cho những đầu
bếp lâu năm ở nội thất hoặc những nhũ mẫu già đã bế ẵm, cho bú và góp
phần nuôi nấng hai hoặc thậm chí ba lứa trẻ trong gia đình. "Có khi họ
được chôn trong khu mộ của người da trắng, có những phiến đá phẳng đánh
dấu chỗ họ nằm".
Thật là một phần thưởng ấm lòng, tuy có phần muộn mằn, đối với cả
một đời lam lũ vất vả, Kunta chua chát nghĩ thầm. Anh nhớ lại cụ già làm
vườn có kể với anh là hồi cụ mới đến làm ở nội thất của ông chủ, cụ còn là
một gã coi ngựa trẻ tráng, lực lưỡng; cụ làm công việc này trong nhiều năm
cho đến khi bị một con ngựa đá rất đau. Cụ vẫn được dùng, nhưng càng
ngày càng trở nên tàn phế và cuối cùng, mexừ Uolơ bảo cụ tiêu nốt những
năm tháng còn lại bằng cách làm bất cứ cái gì cụ cảm thấy có thể làm. Với
Kunta làm trợ thủ, cụ đã trông nom vườn rau cho đến khi quá yếu, cả đến
việc đó cũng không kham nổi, và từ đó trở đi, cụ dành phần lớn thời gian
lấy rác ngô đan mũ, lấy rơm đan quạt và làm đệm ghế cho tới lúc chứng
viêm khớp tiến triển làm tất cả các ngón tay của cụ cũng đâm liệt. Kunta
nhớ đến một ông già khác mà thi thoảng anh có gặp ở một đại sảnh giàu có
ở đầu tỉnh đằng kia. Tuy đã được phép nghỉ hưu từ lâu, sáng nào ông lão
cũng đòi vài người da đen trẻ hơn khiêng ra ngoài vườn, ở đó ông có thể
nằm nghiêng nhổ cỏ bằng đôi bàn tay sứt sẹo lam nham, giữa những vạt
hoa của bà chủ trọn đời quý mến cũng già và tàn phế như ông. Và đó là
những người may mắn, Kunta biết thế. Nhiều người già, khi không còn đủ
sức thực hiện công việc trước kia của mình, bắt đầu bị đánh đập và cuối
cùng bị bán đi với giá khoảng hai mươi hoặc ba mươi đôla cho một nông
dân "rác rưởi da trắng" nào đó có ước vọng ngoi lên hàng điền chủ, và do
đó bắt họ làm chí chết.
