ông lão làm vườn được gọi là "Jôzêphox". Anh băn khoăn không biết tên
thật của ông cụ là gì - cái tên truyền lại từ các tổ tiên dòng giống Phi - và
tông tộc ông cụ trước kia thuộc bộ lạc nào. Anh tự hỏi không hiểu chính
ông lão có biết rõ điều đó hay không. Dễ thường ông đã chết như ông đã
sống - không hề biết mình thực sự là ai. Qua những con mắt nhòa lệ, Kunta
cùng những người khác theo dõi Catô và người giúp việc hạ ông già xuống
lòng đất mà ông đã bỏ bao nhiêu năm vun xới cho của cải mọc lên. Khi
những xẻng đất bắt đầu thình thịch xuống mặt, xuống ngực thi hài, Kunta
chớp chớp và nuốt nước mắt trong khi đám phụ nữ chung quanh anh bắt
đầu cất tiếng khóc to và cánh đàn ông thì hắng giọng, hỉ mũi xụt xịt.
Trong khi mọi người rời nghĩa địa, lặng lẽ trở về, Kunta thầm nghĩ: ở
Jufurê, khi một người chết thì gia đình và các bạn thân than hờ và lăn lộn
vào đám tro than và bụi trong lều, trong khi đó, dân làng nhảy múa bên
ngoài, bởi vì đa số người Phi tin rằng không thể có đau buồn mà không
kèm hạnh phúc, không thể có cái chết không kèm theo sự sống trong cái
vòng tuần hoàn mà chính cha anh đã giảng cho anh nghe khi bà nội Yaixa
yêu dấu của anh qua đời. Anh nhớ Ômôrô đã bảo anh: "Nín ngay, Kunta",
và giải thích rằng bà nội chẳng qua chỉ nhập vào một trong ba loại người
thường có trong tất cả mọi làng - những người đã đi chầu Chúa Ala, những
người đang sống và những người sẽ sinh ra. Trong một lúc, Kunta nghĩ
bụng là phải cắt nghĩa điều đó cho Bel, song anh biết là chị sẽ không hiểu.
Tim anh trĩu xuống - cho đến một lúc sau đó, anh quyết định đó sẽ là một
trong nhiều điều mà một ngày kia anh sẽ kể cho Kitzi về mảnh đất quê
hương mà hẳn nó sẽ không bao giờ được thấy.
