29
Đến ngày thứ mười, Têlêghin đã tới khu vực mặt trận. Suốt mấy
ngày ấy chàng chỉ đi vào ban đêm, hễ sắp sáng lại lẩn vào rừng, còn
những khi phải đi qua đồng bằng, chàng chọn những chỗ thật xa làng
mạc để nghỉ chân. Chàng ăn toàn rau sống hái trộm ở các vườm rau.
Đêm hôm ấy lạnh và mưa. Têlêghin đi trên đường cái, giữa những
chiếc xe tải chở đầy thương
binh, những chiếc xe giàn hở đồ gia dụng, những tốp phụ nữ và ông
già bà cả, tay bế con hay xách tay nải và đồ đạc, đang kéo nhau đi về
phía tây.
Đi ngược chiều phía họ, về phía đông, là những đoàn xe tải quân sự
và những đơn vị quân đội. Người ta không khỏi lấy làm lạ rằng hai năm
đã qua, và năm thứ ba, năm 1916, sắp kết thúc rồi mà trên những nẻo
đường lầy lội này những đoàn xe tải vẫn lăn cót két, những người dân ở
các làng bị thiêu hủy vẫn kéo đi trong một tâm trạng tuyệt vọng nhẫn
nhục y như cũ. Chỉ có một chỗ khác là bây giờ những con ngựa trận
chật vật lắm mới lê nổi chân, lính tráng thì rách rưới và bé nhỏ hẳn đi,
còn những đám người vô gia cư thì trầm lặng và dửng dưng. Ở phía xa
kia, miệt phương đông, nơi mà từ đấy một ngọn gió gay gắt xua những
đám mây thấp về đây, những con người vẫn bắn giết những con người,
mà mãi vẫn không tiêu diệt được nhau.
Ở một chỗ trũng đất lầy, trên cái cầu bắc qua con sông đầy nước lũ,
có một đám rất đông người và xe đang lúc nhúc trong đêm tối. Bánh xe
lăn ầm ầm, roi quất đen đét, tiếng hô lính í ới, rất nhiều đèn đóm qua
lại, và ánh đèn leo lét chiếu xuống dòng nước đục đang xoáy tít quanh
mấy cái cột cầu.
Chân trượt trên đường dốc, Têlêghin len tới cầu. Một đoàn xe tải
quân sự đang kéo qua.
Không thể nghĩ đến chuyện sang được đến bên kia sông trước khi
trời sáng.
