trong những điều kiện lý tưởng. Đồng nghĩa với không bao giờ. Nhưng nó vẫn
đúng đắn.”
Ở Milan, sự tỉnh táo của Amparo từng là một trong những nét đáng khao
khát nhất ở nàng. Nhưng về đến Brazil, phản ứng với những nhân tố hóa học của
mảnh đất quê hương mình, nàng trở nên lảng tránh, một kẻ mộng mơ có thể nhìn
thấy tính hợp lý ngầm ẩn. Bị khuấy động bởi những niềm đam mê cổ xưa, nàng
cẩn trọng nhốt chúng trong tầm kiểm soát, nhưng cái sự khổ hạnh đã ép buộc
nàng từ chối sự quyến rũ của những niềm đam mê kia lại không hề thuyết phục.
Tôi đo đếm sự mâu thuẫn huy hoàng của nàng khi ngắm nhìn nàng tranh cãi
với các đồng chí của mình. Các cuộc họp được tổ chức dưới những nóc nhà lụp
xụp điểm trang bằng vài tấm áp phích và kha khá tác phẩm dân gian, chân dung
Lênin và đồ thờ của người châu Mỹ bản địa, hay những tượng đất nung ngợi ca
các cangaceiro, những kẻ nằm ngoài vòng pháp luật của vùng Đông Bắc. Vào
một trong những thời khắc minh bạch nhất về chính trị của đất nước này, tôi hãy
còn chưa tới đây và, sau những kinh nghiệm ở quê nhà, tôi quyết định tránh xa
các ý thức hệ, đặc biệt là ở một nơi mà tôi không hiểu chúng. Cách các đồng chí
của Amparo nói chuyện khiến tôi càng mơ hồ hơn nhưng họ cũng khơi gợi lên
một sự tò mò trong tôi. Tất cả bọn họ đương nhiên đều là người Mác-xít và thoạt
tiên những điều họ nói cơ hồ không ít thì nhiều cũng giống với những người
Mác-xít châu Âu, nhưng đề tài thì thế nào đó lại luôn có sự khác biệt. Giữa một
cuộc tranh luận về đấu tranh giai cấp, họ sẽ đột nhiên nhắc tới “tục ăn thịt người
Brazil” hay vai trò cách mạng của các tôn giáo Brazil gốc Phi.
Khi nghe họ nói về những tôn giáo ấy, tôi tin rằng ở bên bán cầu này, ít nhất
là cái xoáy hút ý thức hệ cuốn theo chiều ngược lại. Họ mô tả một bức tranh toàn
cảnh của các làn sóng di cư qua lại trong nước, những người bị tước đoạt quyền
lợi ở miền Bắc tràn xuống các khu công nghiệp miền Nam và trở thành tầng lớp
vô sản kiết xác nhất trong những siêu đô thị ám khói, cuối cùng tuyệt vọng quay
lại miền Bắc chỉ để rồi lặp lại cuộc trốn chạy xuống miền Nam và vòng quay lại
tái diễn. Nhưng trong suốt những quá trình dao động ấy, nhiều người mắc cạn tại
các thành phố lớn và bị hút vào những nhà thờ bản địa vốn thừa mứa ở đất nước
này; họ thờ cúng các linh hồn, vời các thánh thần châu Phi hiển linh... Đến đoạn
này thì các đồng chí của Amparo chia ra làm mấy phe: một số người coi đây là
cuộc trở về với cội nguồn, một cách để chống đối thế giới da trắng; những người
khác nghĩ rằng mớ tục thờ cúng này là thuốc phiện mà giai cấp thống trị dùng để
áp chế tiềm năng cách mạng to lớn; cũng có những người giữ vững lập trường
rằng thờ cúng là một cái nồi nấu mà trong đó người da trắng, người bản xứ cùng
