được làm quà biếu tặng cho bệnh viện hoặc trại giam - và anh có thể thấy vì sao
bệnh nhân không được chữa lành và tù nhân không được cứu rỗi.
Hè sang, giải Petruzzellis della Gattina, một phát minh của Garamond, sẽ
được trao. Tổng chi phí: tiền ăn ở hai ngày cho ban giám khảo, thêm một tượng
thần chiến thắng Samothrace, mạ vàng, cho người giành giải. Điện tín chúc mừng
từ những tác giả Manutius khác.
Cuối cùng, thời khắc của sự thật. Một năm rưỡi sau, Garamond viết: Bạn
quý mến, như tôi đã e sợ, anh vượt trước thời đại mình tới nửa thế kỷ. Có hàng tá
bài ngợi ca, giải thưởng, ngợi khen của giới phê bình, ça va sans dire
. Nhưng số
sách bán được rất ít. Công chúng chưa sẵn sàng đón nhận. Chúng tôi buộc lòng
phải dọn kho, như đã quy định trong hợp đồng (chúng tôi gửi kèm theo đây một
bản). Trừ phi anh sử dụng quyền mua các bản chưa bán được với giá bằng nửa
giá bìa, nếu không chúng tôi đành phải tiêu hủy số sách này.
De Gubernatis phát điên vì sầu khổ. Những người thân an ủi ông ta: Mọi
người chưa hiểu ông thôi, tất nhiên nếu ông cũng thuộc vào bè nhóm của họ, nếu
ông chịu hối lộ thì giờ họ đã điểm sách của ông trên tờ Corriere della Sera rồi, tất
cả đều là Mafia cả, ông phải kiên cường. Trong tay ông còn mỗi năm bản, trong
khi còn bao nhiêu người quan trọng mà tác phẩm nên tới tay họ. Ông không được
để cho tác phẩm của mình bị tiêu hủy, tái chế thành giấy vệ sinh. Hãy xem chúng
ta có thể góp nhặt cùng nhau bao nhiêu nào, anh sống trên đời này có một lần
thôi, có lẽ chúng ta có thể mua lại năm trăm bản, số còn lại thì, sic transit gloria
mundi
Manutius vẫn còn sáu trăm năm mươi bản giấy chưa đóng. Signor
Garamond cho đóng năm trăm bản và chuyển đi, phí vận chuyển người nhận
chịu, số còn lại chuyển đi tiêu hủy. Quyết toán cuối như sau: tác giá trả chi phí
sản xuất hai ngàn cuốn, Manutius in một ngàn và đóng tám trăm năm mươi cuốn,
trong đó năm trăm cuốn được trả hai lần. Khoảng năm mươi tác giả mỗi năm, nên
Manutius luôn làm ăn rất khá.
Và không một chút ăn năn: Manutius đang ban phát niềm hạnh phúc.
