Lời người dịch
Trên nửa thế kỷ nay Slawomir Mrozek được xem là nhà văn trào phúng số
một của Ba Lan. Những tác phẩm châm biếm giàu tính bi hài của ông thường
nêu lên vấn đề quan hệ giữa cá nhân với tập thể, những truyện trào phúng
phê phán thói hư tật xấu là nhằm phản bác lối tư duy thấp kém, những
nghịch lý của đời thường và phương cách giáo dục thô thiển. Truyện của S.
Mrozek chứa đựng nhiều ý tứ, lắm triết lý và răn đời tinh tế. Có những truyện
người ta phải đọc đi đọc lại nhiều lần mới cảm thụ hết được chiều sâu của
tác phẩm, càng đọc càng phát hiện ra nhiều ý tưởng, càng suy ngẫm càng
thấy hay. Lắm khi đoạn kết hoặc câu kết trong truyện ngắn của ông mang lại
cho người đọc những bất ngờ thú vị.
Con voi (cũng là tiêu đề của tập truyện) là một truyện ngắn nổi tiếng của
Mrozek, được đưa vào sách giáo khoa của Ba Lan từ nhiều năm nay. Giám
đốc vườn bách thú nọ, một cán bộ hãnh tiến, vì cái lợi trước mắt đã gây nên
hậu quả khôn lường. Con voi làm bằng cao su theo “sáng kiến” của ông là
kết quả của bệnh sính thành tích, dối trên lừa dưới, đã làm hại công việc
giảng dạy của nhà trường, làm hỏng giờ học ngoại khóa môn sinh vật, khiến
học sinh nghi ngờ bài giảng của thầy giáo, thậm chí không tin là có voi.
Tượng thi hào, Vườn bách thú cũng là những truyện châm biếm và phê phán
bệnh dối trên lừa dưới như vậy. Tiền để xây tượng thi hào thì người ta lại tùy
tiện đem làm việc khác, đến nỗi phải thuê người thật đóng tượng giả. Hoặc,
việc chiếm đoạt thức ăn dành nuôi khỉ trong vườn bách thú đã khiến con khỉ
lăn đùng ra chết, phải dùng người đóng giả khỉ để rồi gây nên hậu quả nực
cười, khách xem tưởng rằng “con khỉ vườn bách thú nói được tiếng người”.
Trong truyện Sứ mạng bí mật, tác giả nhạo báng kẻ dốt nát đã không từ một
thủ đoạn vô liêm sỉ nào để giấu dốt, giữ thể diện, ra oai với thiên hạ. Mũi tên
trào phúng của Mrozek cũng nhằm phê phán bệnh quan liêu mà truyện Tên lỗ
