vậy. Sự nghèo khó của các tầng lớp dưới trong dân chúng Trung Hoa còn
vượt xa số phận của những dân tộc nghèo nàn, cơ cực ở Châu Âu. Ở vùng
chung quanh Quảng Châu, người ta thường nói là có hàng trăm, hàng nghìn
gia đình chẳng có nhà ở trên mặt đất mà sống trong thuyền trên các dòng
sông và kênh lạc. Họ sống thiếu thốn quá đỗi đến mức họ vớt cả những đồ
ăn thừa mà các tàu Châu Âu vứt bỏ. Những súc vật chết, như chó hay mèo,
mặc dù đã tương đối thối và nặng mùi, đều được họ sử dụng như một thứ
lương thực ngon lành nhất đối với nhân dân các nước khác. Hôn nhân được
khuyến khích ở Trung Hoa, họ sinh con đẻ cái không phải vì chúng đem lại
lợi ích vật chất gì cho họ, mà là để cho chúng tự do chết dần chết mòn vì
không có gì để sống.
Trung Hoa tuy dậm chân tại chỗ nhưng không có dấu hiệu gì chứng tỏ
nước này tụt lùi lại đằng sau. Dân chúng vẫn sinh sống khá đông tại các
thành thị. Nông dân vẫn nhẫn nại canh tác trên mảnh đất quê hương không
chút lơ là. Họ làm đầy đủ, hoặc ít nhất cũng gần đầy đủ mọi công việc đồng
áng, gặt hái cần thiết mỗi năm, và quỹ dành để nuôi sống họ không bị giảm
đi. Những người lao động thuộc tầng lớp thấp nhất, bất kể thiếu thốn về vật
chất và thường kiếm không đủ sống, đã cố gắng làm thêm đủ mọi công việc
để có thể duy trì dòng tộc của họ.
Điều này sẽ khác ở một nước mà quỹ dùng để trả công lao động bị suy
sụp. Thường thường năm sau nhu cầu về đầy tớ và người lao động được
giảm đi so với năm trước. Nhiều người được đào tạo với trình độ nghiệp vụ
cao hơn, nhưng vì không có đủ công việc làm, nên đã phải bằng lòng tìm
việc ở các ngành có trình độ nghiệp vụ thấp hơn. Các ngành sử dụng trình
độ nghiệp vụ thấp này, không những có quá nhiều người lao động dư thừa
rồi, lại còn phải gánh chịu sự dư thừa lao động của các ngành cao hơn, cho
nên sự cạnh tranh giành công việc làm trở nên hết sức gay gắt và tất yếu
dẫn đến việc hạ thấp lương lao động xuống tới mức tồi tệ nhất mà người
lao động phải cam chịu để tồn tại. Nhiều người cũng chẳng thể tìm ra công
việc làm, ngay cả khi chấp nhận những điều kiện nặng nề như vậy, và do đó
họ không còn cách gì khác ngoài chịu chết đói hoặc bị đẩy đến chỗ phải đi
ăn xin, ăn mày hoặc phạm những tội ác để có được tiền sinh sống. Thiếu
