biết. Cũng cần phải nhận xét rằng tiền công lao động không thể xác định
được cụ thể và chính xác ở bất kỳ nơi nào vì tại cùng một nơi và cùng một
công việc tiền lương nhiều khi được trả khác nhau. Tiền lương không phụ
thuộc vào khả năng của người thợ mà còn tùy thuộc vào tính rộng rãi hay
hẹp hòi của người chủ.
Ở nơi nào tiền công không do luật pháp điều chỉnh, tất cả những gì
chúng tôi có thể tham vọng xác định là tiền công của những công việc
thông thường nhất mà thôi. Kinh nghiệm cho thấy là luật pháp không bao
giờ có thể điều chỉnh đúng được tiền công mặc dù luật pháp có ý muốn làm
như thế.
Sự đền bù thực tế cho lao động, số lượng hàng thiết yếu và mọi tiện
nghi cho đời sống mà sức lao động mang lại cho người lao động trong thế
kỷ hiện nay, có thể đã tăng lên nhiều hơn là giá công lao động tính bằng
tiền. Thóc lúa rẻ hơn trước. Nhiều thứ lương thực khác nữa, mà từ đó người
lao động nghèo cần cù có thể tìm thấy được những thức ăn ngon lành, lại
còn rẻ hơn nhiều. Chẳng hạn, khoai tây hiện nay chỉ bằng nửa so với 20, 40
năm trước. Giá cả cũng tương tự như vậy đối với củ cải, cà rốt, cải bắp.
Những thứ trước đây người ta thường trồng bằng cái cuốc trong tay, ngày
nay được trồng trọt bằng cái cày và sức kéo của con vật. Tất cả mọi thứ thu
hoạch từ vườn đều bán rẻ hơn trước. Cần phải nhắc lại ở đây là trong thế kỷ
trước, nước Anh phải nhập từ Flanders phần lớn táo và củ hành tỏi nữa,
những thứ người Anh rất hay tiêu dùng thì nay được trồng ở khắp nơi với
giá có thể chấp nhận được. Ngành công nghiệp chế tạo vải lanh và vải len
đã có những bước tiến bộ dài, như vậy đã cung cấp đủ cho người lao động
những thứ hàng vải vóc với giá rẻ hơn và phẩm chất tốt hơn. Đó là chưa kể
đến công nghiệp chế tạo các đồ dùng bằng kim khí cũng như các đồ vật cần
dùng trong gia đình như bàn, ghế, tủ, giường,… Giá xà phòng, nến , da và
các thứ đồ dùng có men đã bị đắt hơn nhiều chủ yếu do bị đánh thuế. Tuy
vậy, người lao động cũng chẳng bị thiệt thòi gì nhiều mặc dù họ cũng phải
dùng các thứ nói trên vì giá hàng của các vật phẩm này tuy có cao nhưng
họ lại được đền bù bằng giá hạ của nhiều loại hàng khác, nhất là lương
thực, thực phẩm. Điều than phiền là việc dùng xa xỉ phẩm đã xâm nhập đến
