các tầng lớp thấp nhất và người lao động nghèo không còn bằng lòng với
các loại lương thực, thực phẩm, quần áo và nhà ở mà trước kia họ rất thỏa
mãn khi có được, điều than phiền này khẳng định là không chỉ giá công lao
động, mà cả nước đền bù thực tế cho lao động tăng lên.
Vậy sự tiến bộ trong hoàn cảnh sinh sống của các tầng lớp nghèo được
coi là một điều tốt hay một điều bất lợi cho xã hội? Câu trả lời mới thoạt
đầu hình như cũng khá đơn giản. Đầy tớ, người lao động và thợ thủ công
các loại chiếm phần lớn số dân trong mọi xã hội. Nhưng điều gì làm cho
hoàn cảnh của họ ngày càng tốt hơn không thể coi là bất lợi cho xã hội, cho
toàn thể đất nước. Không có một xã hội nào lại có thề phồn vinh, hạnh phúc
trong khi đa số dân chúng sống khổ sở, cơ cực. Cần phải có sự công bằng
trong đời sống xã hội, những người nào làm ra mọi của cải: lương thực, vải
vóc, nhà cửa cho toàn xã hội, cần phải được hưởng một phần số của cải mà
họ làm ra bằng sức lao động của chính họ.
Sự nghèo đói phần nào làm nản lòng nhưng không bao giờ có thể ngăn
chặn các cuộc hôn phối vì nó làm cho các thế hệ nối tiếp nhau nẩy nở. Một
phụ nữ ở vùng cao tuy đang chết đói dở nhưng vẫn đẻ ra hơn 20 người con.
Trong khi một quý bà giàu có, xinh đẹp thường lại chẳng có một lần sinh
nở nào và nếu như sinh hạ được 2, 3 con, thì bà ta đã cảm thấy kiệt quệ về
sức lực. Tình trạng vô sinh thường hay thấy ở những người đàn bà giàu có,
nhưng rất hiếm thấy trong số những người nghèo. Cảnh phong lưu, sung
túc của phụ nữ, trong khi kích thích đam mê mọi thú vui thì lại thường làm
cho họ mất hết khả năng sinh đẻ.
Cái nghèo mặc dù không ngăn chặn được quá trình sinh đẻ, nhưng lại
gây ra nhiều khó khăn trong việc nuôi con. Một cây non mới mọc, nhưng
khí hậu lạnh lẽo và khắc nghiệt tất sẽ làm cho cây đó héo tàn và chết lụi.
Tôi được biết là ở vùng cao nguyên xứ Scotland, người đàn bà có thể sinh
20 con nhưng chẳng nuôi nổi 2 con cho đến tuổi khôn lớn. Rất ít trẻ em
sống đến độ tuổi 13, 14. Ở một vài vùng, một nửa số trẻ em ra đời chết
trước khi chúng lên 3; ở một số vùng khác chúng không sống đến tuổi lên
7, và ở hầu hết các nơi, chúng không vượt quá độ tuổi lên 9 hoặc lên 10.
Tình trạng tử vong trẻ em khá cao, nhất là trong những gia đình bình
