nhân công bù đắp. Tiền công trả cho người thợ và người đầy tớ cần phải đủ
để cả hai tiếp tục dòng giống của mình tùy theo nhu cầu của xã hội tăng,
giảm hay tỉnh lập. Nhưng mặc dù sự hao mòn cơ thể của người đầy tớ tự do
cũng do người chủ thuê mướn nhân công bù đắp, người chủ này thường trả
tiền công lao động cho người đầy tớ ít hơn nhiều so với cái giá mà chủ nô
trả cho người nô lệ. Theo kinh nghiệm của nhiều thời đại và nhiều quốc gia,
công việc của người lao động tự do rút cuộc được trả công rẻ hơn so với
công việc của người nô lệ. Điều này được thấy ngay cả ở Boston, New
York và Philadelphia nơi mà tiền công lao động bình thường rất cao. Vì thế
lao động được đền bù xứng đáng dẫn đến sự giàu có ngày càng tăng và đó
là nguyên nhân của việc tăng dân số. Than phiền về chuyện này là ca thán
về hậu quả và nguyên nhân tất yếu của sự phồn vinh chung của đất nước.
Cần phải nhận thấy là chính tại quốc gia tiến bộ khi mà xã hội đang
ngày càng có được nhiều của cải hơn, chứ không phải khi xã hội đã hoàn
toàn giàu có, điều kiện sống của người lao động nghèo, tức là phần lớn số
dân, có lẽ là hạnh phúc nhất và thoải mái nhất. Điều kiện sống đó là khó
khăn tại một quốc gia tỉnh lập, và cơ cực tại một quốc gia suy thoái. Một
quốc gia tiến bộ là một quốc gia hạnh phúc và vui vẻ đối với các tầng lớp
xã hội khác nhau. Quốc gia tỉnh lập thì buồn tẻ, mà suy thoái thì sầu não.
Sự đền bù đầy đủ sức lao động khuyến khích mọi sự phát triển và làm
tăng thêm tính nhẫn nại, cần cù lao động của người dân bình thường. Tiền
công lao động là sự cổ vũ, khuyến khích sự cần cù và tính siêng năng, và
theo bản chất của con người, sự cần cù siêng năng lại càng cao khi sự
khuyến khích vật chất lại càng lớn. Sinh sống càng đầy đủ thì sức khỏe của
người lao động càng dồi dào. Niềm hy vọng ngày càng có điều kiện sống
tốt đẹp hơn và cuộc đời sẽ ngày càng sung sướng và đầy đủ hơn làm cho
người lao động mang hết sức lực, tài năng ra làm việc. Khi được hưởng tiền
công cao, người thợ làm việc tích cực, chăm chỉ và khẩn trương hơn khi
nhận được tiền công thấp. Điều này dễ dàng nhận thấy hơn ở Anh so với ở
Scotland và ở các thành thị lớn so với ở những vùng xa xôi hẻo lánh. Một
vài người thợ khi kiếm trong bốn ngày đã đủ ăn trong cả tuần thường
không làm gì trong ba ngày còn lại. Tuy nhiên, đây không phải là trường
