London thường vay vốn với lãi suất 5% mà trước đó họ ít khi trả tới 4%
hoặc 4,5%. Do chiếm được những thuộc địa ở Bắc Mỹ và Tây Ấn, với
những đất đai rộng lớn và nghề nghiệp được mở mang, cho nên số vốn
được sử dụng được lấy ra từ những số dự trữ của những người buôn bán
làm ăn mà chẳng hề làm giảm chút nào tổng số vốn của xã hội. Khi bắt tay
vào một ngành kinh doanh mới bằng số vốn cũ, tất nhiên phải giảm bớt số
lượng vốn dùng trong một số lớn các ngành riêng biệt mà ở đó cuộc cạnh
tranh đã dịu đi và lợi nhuận chắc đã thu được nhiều hơn. Dưới đây, tôi có
dịp nói tới những lý do đã khiến cho tôi tin rằng tổng số vốn của nước Anh
không bị giảm sút ngay cả khi phải chi tiêu rất nhiều cho cuộc chiến tranh
mới rồi.
Khi tổng số vốn của xã hội bị giảm sút hoặc các quỹ dùng cho việc
duy trì các ngành công nghiệp bị giảm sút, thì tiền công lao động giảm,
nhưng lợi nhuận của vốn tăng, và bởi thế lãi suất cũng tăng. Do tiền công
lao động bị hạ, những người chủ vốn còn lại trong xã hội có thể mang hàng
của họ ra bán ở thị trường với chi phí bỏ ra ít hơn trước và hơn nữa họ còn
bán hàng được giá cao hơn vì số vốn sử dụng để cung cấp các mặt hàng cho
thị trường bị cắt giảm. Chi phí cho hàng hóa của những nhà sản xuất giảm
đi, và họ kiếm được nhiều lãi hơn. Lợi nhuận của họ được tăng lên ở cả hai
đầu, cho nên họ có thể vay vốn với lãi suất cao. Chúng ta có thể thấy những
bằng chứng hiển nhiên là ở Bengal và ở các khu đất mới được xây dựng ở
Đông Ấn của Anh, người ta làm giàu rất nhanh chóng vì ở đó tiền công lao
động rẻ mạt, cho nên lợi nhuận của tiền vốn bỏ ra rất cao ở các nước nghèo
này. Lãi suất của tiền cũng cao tương ứng. Ở Bengal, các chủ trại phải vay
tiền với lãi suất thường là 40%, 50%, 60% và họ còn phải thế chấp mùa
màng sắp tới để đảm bảo cho việc vay tiền. Vì lợi nhuận mà có thể chấp
nhận lãi suất lớn như vậy đã chiếm gần hết số địa tô, cho nên nạn cho vay
nặng lãi về phân nó lại chiếm một phần lớn số lợi nhuận đó. Trước khi
nước cộng hòa La Mã sụp đổ, nạn cho vay nặng lãi như vậy rất thịnh hành
ở các tỉnh dưới sự cai trị nghiệt ngã của các thống đốc. Brutus rất đoan
chính và ngay thực đã cho vay ở đảo Síp với lãi suất 48% như chúng ta
được biết qua những bức thư của Cicero.
