người phải làm như vậy. Người ta cảm thấy lố bịch khi ăn mặc khác với
mọi người, người ta cũng cảm thấy như vậy nếu không buôn bán, kinh
doanh như mọi người. Giống như một người làm công việc dân sự cảm
thấy mình xa lạ, thiếu tự nhiên và còn bị kinh rẻ nữa trong một trại lính; bất
cứ người nào không làm gì, ăn không ngồi rồi cũng cảm thấy như vậy khi ở
giữa những người đang tấp nập buôn bán, kinh doanh.
Tỷ suất lợi nhuận trung bình cao nhất (trong giá phần lớn các hàng
hóa), ngốn gần hết tiền thuê đất đai và chỉ để lại đủ để trả tiền công lao
động để tiến hành sản xuất và đem ra bán tại thị trường theo mức thấp nhất
mà lao động có thể được trả công ở bất kỳ nơi nào, có nghĩa là chỉ đủ để
nuôi sống họ. Người thợ luôn luôn cần phải được ăn uống bằng cách này
hay cách nọ khi anh ta bắt tay vào công việc, nhưng chủ đất không phải lúc
nào cũng được trả tiền. Tiền lãi của công việc thương mại mà những người
làm công của Công ty Đông Ấn tiến hành tại xứ Bengal có thể không xa
nhiều lắm so với tỷ suất nói trên.
Tỷ lệ mà lãi suất thị trường bình thường phải gánh chịu so với tỷ suất
trung bình của lãi tịnh phải biến động khi tiền lãi tăng hay giảm. Ở Anh
tiền lãi gấp đôi được coi là cái mà nhà buôn gọi là tiền lãi vừa phải, hợp lý;
thuật ngữ này có nghĩa là không vượt quá tiền lãi thông thường, ở một nước
mà ở đó tỷ suất lãi tịnh trung bình là 8 hoặc 10%, có thể sẽ là hợp lý nếu
một nửa số tiền lãi đó dùng để trả lãi suất tiền vay nếu như công việc kinh
doanh được tiến hành bằng tiền đi vay. Số vốn kinh doanh do người vay
tiền chịu mọi sự rủi ro, và người vay bảo hiểm số vốn đó cho người cho
vay; 4 hay 5% trong các ngành buôn bán có thể là một số tiền lãi vừa đủ để
bảo hiểm cho mọi sự rủi ro có thể xảy ra, vừa đủ để đền bù công sức sử
dụng vốn. Nhưng tỷ lệ giữa lãi suất và lãi tịnh không phải là giống nhau ở
các nước mà ở đó tỷ suất lợi nhuận trung bình có thể thấp hơn nhiều hoặc
cao hơn nhiều. Nếu tỷ lệ đó thấp hơn nhiều, một nửa số lợi nhuận thu được
không thể đủ để trả tiền lãi vay vốn, và thừa đủ nếu tỷ lệ đó cao hơn nhiều.
Ở nhưng nước đang tiến nhanh lên tình trạng giàu sang, tỷ suất lợi
nhuận thấp, trong giá của nhiều loại hàng hóa, có thể đền bù cho giá tiền
