nô, thì cũng là tá điền. Mặc dù số tô mà họ nộp cho địa chủ nhiều khi
không nhiều về mặt danh nghĩa, nhưng trên thực tế lại gần bằng toàn bộ sản
phẩm của ruộng đất. Vị lãnh chúa bất cứ lúc nào cũng có quyền bắt họ làm
việc trong thời bình và buộc họ phải làm lính khi có chiến tranh. Mặc dù họ
ở xa lâu đài của lãnh chúa, họ vẫn bị phụ thuộc vào vị chúa tể này chẳng
khác gì những nô bộc ở ngay tại trong lâu đài. Vị lãnh chúa có toàn quyền
sử dụng toàn bộ sản phẩm thu hoạch từ ruộng đất và sức lao động cũng như
công phục dịch của những người mà vị chúa tể đó nuôi. Trong tình trạng
hiện nay ở Châu Âu, phần được chia của địa chủ ít khi vượt quá 1/3 và đôi
khi không đến 1/4 tổng số sản phẩm thu hoạch được từ ruộng đất. Song,
tiền thuê ruộng đất ở những vùng đất phì nhiêu đã tăng lên gấp ba hoặc gấp
bốn lần so với thời gian xa xưa, và vì thế số 1/3 hay 1/4 sản phẩm hàng
năm nộp cho địa chủ lại lớn hơn gấp 3 hoặc 4 lần so với trước.
Trong quá trình cải tạo ruộng đất, tiền thuê tuy tăng lên theo mức độ,
nhưng lại giảm xuống theo tỷ lệ đối với sản phẩm thu hoạch được từ ruộng
đất.
Tại các nước giàu có ở Châu Âu, những số vốn lớn được dùng vào
thương nghiệp và công nghiệp chế tạo. Trong thời xa xưa, việc buôn bán
còn nhỏ nhoi, và hơn nữa, chỉ có một số ít công việc thủ công mỹ nghệ
được tiến hành tại gia đình, vì thế không đòi hỏi những số vốn lớn. Tuy
nhiên, buôn bán nhỏ nhoi và thủ công mỹ nghệ gia đình ít ỏi đã mang lại
những khoản lợi nhuận lớn. Lãi suất ở bất kỳ nơi nào cũng không dưới
10%, và lợi nhuận thu được từ những số tiền vốn vay với lãi suất như vậy
tất phải đủ để trả tiền lãi. Ngày nay, ở những nơi sầm uất ở Châu Âu, lãi
suất không ở đâu cao hơn 6% và ở những nơi sầm uất nhất thì lãi suất lại
tụt xuống còn có 4, 3 và 2% mà thôi. Phần thu nhập do lợi nhuận của tiền
vốn mang lại ở nước giàu lớn hơn nhiều so với nước nghèo, sở dĩ như vậy
là vì số tiền vốn sử dụng lớn hơn nhiều, tuy lợi nhuận thu được ngày càng
giảm so với số tiền vốn bỏ ra.
Phần sản phẩm mà hàng năm thu hoạch được từ ruộng đất hay từ bàn
tay người lao động sản xuất và dành để hoàn lại số tiền vốn, không những
lớn hơn nhiều ở nước giàu so với nước nghèo, mà còn chiếm một tỷ lệ lớn
