hơn nhiều so với phần dành để cấu thành lợi tức dưới dạng tiền thuê ruộng
đất hoặc lợi nhuận. Quỹ dùng để trả tiền công cho lao động sản xuất không
những lớn hơn nhiều ở nước giàu so với nước nghèo, mà còn chiếm một tỷ
lệ lớn hơn nhiều so với quỹ mà người ta có thể sử dụng để thuê mướn
người lao động sản xuất hoặc người lao động phi sản xuất, mặc dù người ta
thích thuê người phi sản xuất hơn.
Tỷ lệ giữa các quỹ khác nhau nói trên tại mỗi nước tất yếu chi phối
tính chất và đặc điểm của người dân ở nước đó đối với tính siêng năng cần
cù và sự ăn không ngồi rồi. Chúng ta phải siêng năng cần cù hơn ông cha
chúng ta, bởi vì ngày nay quỹ dùng để trả công cho người lao động cần cù
siêng năng lớn hơn nhiều so với quỹ dùng để trả tiền nuôi dưỡng sự ăn
không ngồi rồi, khi so sánh với 2 hoặc 3 thế kỷ trước. Tổ tiên chúng ta đã
ăn không ngồi rồi vì thiếu sự khuyến khích thích đáng đối với công việc.
Một câu châm ngôn thời xưa đã chẳng nói là: chơi mà không được gì còn
hơn làm việc mà không được gì. Tại các thành phố buôn bán và sản xuất
chế tạo mà ở đó các tầng lớp dưới trong dân chúng có công việc làm do
hoạt động của tiền vốn, họ thường tỏ ra rất siêng năng, cần mẫn, điềm đạm
và cầu tiến như ở nhiều thành phố thuộc nước Anh và ở hầu hết các thành
phố thuộc Hà Lan.
Ở các thành phố có sự hiện diện của vua chúa và triều đình và ở đó
các tầng lớp dưới trong dân chúng chủ yếu được nuôi dưỡng bằng các
khoản lợi tức của vua quan và những người giàu có khác, thì họ thường tỏ
ra lười nhác, chơi bời phóng đãng và nghèo nàn như ở Rome, Versailles,
Compiegne và Fontainebleau. Trừ Rouen và Bordeaux, người ta thấy rất ít
hoạt động buôn bán và sản xuất chế tạo ở bất kỳ thành phố nào ở Pháp, và
những tầng lớp dưới trong dân chúng sinh sống chủ yếu bằng các khoản
tiền chi tiêu của các quan chức làm ở các tòa án và của người đến hầu tòa
để theo đuổi các vụ kiện cáo, nói chung, họ đều lười biếng, không chịu làm
việc và nghèo.
Nền thương mại khá phát đạt ở Rouen và Bordeaux hình như là do địa
thế của hai thành phố đó. Rouen là trung tâm tiếp nhận và phân phối hầu
hết các loại hàng hóa nhập từ nước ngoài hoặc từ các thành phố biển của
