vua Phổ ra, các vị hoàng thân ở Châu Âu không còn thích thú gì trong việc
xây dựng các kho của quý dùng cho riêng mình.
Những số tiền lớn dùng cho các cuộc chiến tranh trong thế kỷ hiện
nay, những cuộc chiến tranh có thể gọi là tốn kém nhất mà lịch sử đã ghi
nhận, hình như ít dựa vào việc xuất khẩu tiền tệ lưu thông, hoặc vàng bạc
đúc lại từ các bát đĩa của các gia đình tư nhân hoặc các kho của quý của các
vị hoàng thân. Cuộc chiến tranh vừa qua với Pháp đã làm Anh tốn hơn 90
triệu bảng bao gồm không những 75 triệu bảng tiền nợ mới, mà còn phải tự
thêm thuế đảm phụ ruộng đất bằng cách tính thêm 2 shilling vào mỗi bảng
tiền thuế và các khoản tiền vay hàng năm từ quỹ thanh toán nợ. Hơn 2/3 số
chi phí này được dùng ở các nước xa xôi: ở Đức, Bồ Đào Nha, Mỹ, ở các
hải cảng thuộc Địa Trung Hải, ở Đông và Tây Ấn. Các vua nước Anh
không có kho của quý được tích trữ từ trước. Chúng tôi không hề nghe thấy
có những số lượng khổng lồ bát đĩa bằng vàng, bạc đem đúc lại thành khối.
Số tiền vàng và bạc dùng cho công việc lưu thông hàng hóa trong
nước chưa quá 18 triệu bảng. Kể từ khi đúc lại tiền vàng gần đây, mọi
người tin rằng tiền vàng bị giảm về phân lượng khá nhiều. Chúng ta hãy giả
định, theo như sự tính toán phóng đại nhất mà tôi đã có dịp được nghe và
thấy, là vàng và bạc có trị giá tương được 30 triệu bảng. Nếu như cuộc
chiến tranh được tiến hành bằng tiền của chúng ta, cũng theo sự tính toán
này, toàn bộ số tiền đó đã phải gửi đi và quay trở lại ít nhất là hai lần trong
một thời gian từ 6 đến 7 năm. Nếu giả thiết là như vậy, thì sẽ có căn cứ
quyết định nhất để chứng minh rằng chính phủ thật sự không cần thiết phải
giám sát việc giữ tiền, vì theo như giả thiết này, toàn bộ số tiền của đất
nước chắc là đã ra đi và trở lại đất nước hai lần khác nhau trong một
khoảng thời gian ngắn mà chẳng ai biết được tại sao lại như vậy cả. Khâu
lưu thông tuy vậy cũng chẳng bao giờ thấy khan hiếm hơn bình thường
trong bất kỳ lúc nào trong khoảng thời gian đó. Ít người cần tiền, nhưng họ
lại có khả năng kiếm ra tiên. Lợi nhuận của ngành ngoại thương thật ra lớn
hơn bình thường trong suốt thời kỳ chiến tranh, nhất là vào cuối cuộc chiến.
Điều này đã gây nên, như nó thường gây ra, một sự kinh doanh buôn bán
quá số vốn có trong tay ở tất cả các nơi thuộc nước Anh, và điều này lại
