một thế kỷ, một số thuộc địa đó đã đuổi kịp, thậm chí vượt các thành phố
mẹ như Syracuse và Agrigentum ở Sicily, Tarentum và Locri ở Ý, Ephesus
và Miletus ở Tiểu Á, các thuộc địa nói trên ít nhất cũng đã tiến lên ngang
hàng về mặt giàu có so với các thành phố Hy Lạp cổ xưa.
Mặc dù được thiết lập sau, mọi loại hình nghệ thuật, triết học, thơ ca
và tài hùng biện hình như đã được trau dồi từ lâu và đã được nâng cao
chẳng kém gì bất kỳ nơi nào của nước mẹ. Trường phái của hai nhà triết
học Hy Lạp cổ nhất, Thales và Pythagoras đã được thiết lập không phải ở
cổ Hy Lạp mà một trường phái ở một thuộc địa ở Châu Á, và một trường
phái ở một thuộc địa ở Ý. Tất cả các thuộc địa đó đều đặt ở các vùng đất cư
trú của các dân tộc còn sống trong tình trạng hoang dã, man rợ, cho nên
những thổ dân này dễ dàng lùi bước để cho những người định cư đến ở
vùng đất mới chiếm cứ và khai khẩn đất đai theo ý muốn.
Những người định cư này chiếm được các khoảng đất màu mỡ rộng
lớn và vì họ độc lập với thành phố mẹ, nên họ có quyền tự do quản lý mọi
công việc theo cách mà họ cho là phù hợp nhất với lợi ích của chính họ.
Lịch sử các thuộc địa La Mã không có gì là sáng sủa lắm. Một vài
thuộc địa, như Florence chẳng hạn, thực ra đã lớn mạnh thành những nước
lớn qua nhiều thế kỉ xây dựng, sau khi thành phố mẹ sụp đổ. Nhưng không
một thuộc địa nào trong số đó có được một tốc độ phát triển nhanh cả. Các
thuộc địa đó được thành lập tại các tỉnh bị chinh phục và phần lớn đã có
khá nhiều dân cư sinh sống ở đó. Những người đến định cư ở thuộc địa mới
ít khi được giao cho nhiều đất đai và hơn nữa, vì thuộc địa đó không được
độc lập, cho nên những người đến định cư không phải lúc nào cũng có tự
do để tự quyết định mọi công việc theo hướng thích hợp nhất với lợi ích
của chính họ.
Về mặt đất đai dồi dào và màu mỡ, các thuộc địa của Châu Âu lập tại
Châu Mỹ và vùng Tây Ấn đã đuổi kịp và hơn nữa còn vượt xa khá nhiều
thuộc địa của cổ Hy Lạp. Do bị phụ thuộc vào nước mẹ, các thuộc địa này
không khác gì các thuộc địa của thời cổ La Mã, nhưng do ở vào vị trí khá
xa Châu Âu cho nên sự phụ thuộc này cũng được giảm bớt đi ít nhiều. Do
vị trí nằm ở xa cho nên các thuộc địa đó ít bị sự tác động của quyền lực
