với Đông Ấn, mà còn phải trả giá rất cao cho số hàng hóa của họ tiêu dùng,
không những trả lãi quá cao cho công ty độc quyền, mà còn trả giá cho
những hao hụt to lớn do sự gian trá và lạm dụng mà không thể tránh được
trong khi quản lý một công ty lớn như vậy. Tính phi lý của loại độc quyền
thứ hai nảy thể hiện rõ nhiều so với loại thứ nhất.
Cả hai loại độc quyền này ít nhiều làm rối loạn sự phân bố vốn tự
nhiên của xã hội, nhưng không phải bao giờ cũng làm rối loạn như nhau.
Loại độc quyền thứ nhất bao giờ cũng thu hút được một phần lớn hơn
trong số vốn của xã hội vào một việc kinh doanh nào đó so với khi số vốn
tự bỏ ra.
Loại độc quyền thứ hai đôi khi có thể thu hút vốn đổ ra, tùy theo từng
hoàn cảnh cụ thể khác nhau, ở nước nghèo thì loại độc quyền này thường
thu hút được nhiều vốn hơn, nhưng ở nước giàu thì nó thường gạt số vốn đó
ra.
Chẳng hạn, những nước nghèo, như Thụy Điển và Đan Mạch, sẽ
chẳng bao giờ đi tàu đến Đông Âu nếu việc buôn bán không thuộc về một
công ty độc quyền.
Việc thành lập một công ty như vậy nhất thiết sẽ khuyến khích mạo
hiểm. Độc quyền của họ làm cho họ không sợ sự cạnh tranh trên thị trường
nội địa và có khả năng như nhau với các nhà buôn bán nước ngoài để giành
thị trường ở các nước khác. Độc quyền của họ đảm bảo cho họ chắc chắn
có lợi nhuận to lớn thu được từ một số lượng hàng khá lớn và có khả năng
thu được lợi nhuận khá lớn từ một số lượng hàng rất lớn. Không có sự
khuyến khích như vậy thì các nhà buôn nghèo của những nước nghèo như
vậy chắc là đã không phải nghĩ đến việc mạo hiểm đầu tư vốn vào một
cuộc phiêu lưu không chắc chắn và xa xôi như việc buôn bán với Đông Ấn.
Ngược lại, một nước giàu như Hà Lan, trong trường hợp được tự do
buôn bán, thì chắc đã cho nhiều tàu thuyền đến Đông Âu hơn là như hiện
nay. Vốn thương mại của Hà Lan lớn đến nỗi nó thường xuyên được xung
vào công quỹ của các nước khác, hoặc tham gia vào các vụ buôn bán vòng
vo nhất, hoặc đầu tư vào ngành vận tải quốc tế. Vì mọi việc làm ở gần
không còn chỗ nữa, số vốn mà có thể đầu tư vào việc làm ở gần thì đã đầu
