liên quan đến giá cả, cho nên chúng ta chẳng có gì ngạc nhiên hay lấy làm
lạ là giá danh nghĩa cần phải dược chú trọng đến nhiều hơn giá thực.
Tuy nhiên, trong cuốn sách này, đôi khi cần phải so sánh các giá trị
thực khác nhau của một loại hàng hóa riêng biệt vào những thời gian và ở
những địa điểm khác nhau, hoặc những mức độ quyền lực khác nhau đối
với lao động của người khác mà loại hàng này có thể mang lại cho người sở
hữu nó. Trong trường hợp này, chúng ta phải so sánh, không phải các lượng
bạc khác nhau thu được khi bán hàng, mà là các lượng lao động khác nhau
mà các lượng bạc đó có khả năng mua được. Nhưng phải nói là thời giá của
lao động ở những thời gian và địa điểm xa khó có thể biết được với một độ
chính xác nào đó. Giá ngũ cốc, dù chỉ có ít nơi ghi nhận và đăng tải trên
báo chí cho mọi người biết, nói chung vẫn được người ta biết rõ hơn, và
hơn nữa, còn được các nhà sử học và các tác giả ghi chép. Chúng ta tất
nhiên phải bằng lòng với những hiểu biết hạn chế đó, chứ không thể đòi hỏi
phải chính xác như đối với thời giá của lao động, nhưng chỉ coi đó là những
hiểu biết cần thiết phải có để cho gần sát thực tế mà thôi. Tôi sẽ có dịp đưa
ra ở dưới đây một vài so sánh về loại này.
Với sự tiến bộ của công nghiệp, các nước có nền thương mại phát triển
thấy cần thiết và thuận lơi là phải đúc một vài kim loại thành đồng tiền;
đồng tiền vàng dùng để thanh toán các món chi lớn, đồng tiền bạc để mua
các vật dụng có giá trị vừa phải và đồng tiền bằng đồng hoặc một vài thứ
kim loại khác để thanh toán các khoản chi nhỏ nhặt. Tuy nhiên, các nước
đó luôn luôn lấy một thứ kim loại nào đó đã quen dùng làm phương tiện đo
giá trị hơn là các thứ kim loại khác, và chính sự ưu thích này đối với một
thứ kim loại nào đó đã làm cho thứ kim loại mà đã sử dụng ngay từ đầu
được coi như là phương tiện trao đổi trong buôn bán.
Sau khi đã bắt đầu sử dụng, một thứ kim loại nào đó làm tiêu chuẩn
trong buôn bán, trao đổi vì lúc đó họ chẳng có thứ kim loại nào khác để sử
dụng như tiền, các nước này thường vẫn tiếp tục sử dụng kim loại này làm
tiền, ngay cả khi không cần thiết như thế nữa.
Người La Mã đã chỉ sử dụng đồng tiền đồng cho đến khoảng 5 năm
trước cuộc chiến tranh La Mã – Carthage lần đầu (Pliny, lip.XXXIII.c.3),
