buộc phải tự vệ trước mọi nghi ngờ về “chủ nghĩa Saint-Simon” trên khía
cạnh cộng sản, theo cách thường được hiểu thời bấy giờ (Schriften, vol. 4,
p. 294). Ít ai nghi ngờ rằng mọi điểm tương tự rõ rệt với chủ nghĩa Saint-
Simon trong các tác phẩm của ông sau này có vẻ đã bắt nguồn từ luận văn
đó. Và những điểm tương đồng đó thực sự là không ít. Đặc biệt quan niệm
của List về “các quy luật tự nhiên của tiến trình lịch sử” rất có thể bắt
nguồn từ chủ nghĩa Saint-Simon; theo quan điểm này, tiến hóa xã hội cần
phải đi qua các giai đoạn xác định, một ý tưởng được trường phái lịch sử
của các nhà kinh tế Đức dễ dàng chấp nhận. Ảnh hưởng chung của người
Pháp đến List như thế nào, bài diễn thuyết của ông chống lại “tư tưởng
học” là một bằng chứng.
Việc trường phái lịch sử của các nhà kinh tế học Đức đã tiếp nhận từ các
tác gia Đức khác mối quan tâm đến sự khám phá ra các giai đoạn xác định
của tiến trình phát triển kinh tế, và B. Hildebrandt tiếp nhận các chủ nghĩa
Saint-Simon đã được chỉ ra bởi J. Plenge,Stammformen der vergleichenden
Wirtschaftstheorie (Essen, 1919), p. 15.
Về các yếu tố chủ nghĩa Saint-Simon trong học thuyết của
Proudhon, xin đặc biệt lưu ýK. Diehl, Proudhon (1888-96), vol. 3, pp. 159,
176, 280.
Thậm chí có thể đã có những ảnh hưởng trực tiếp tới chủ nghĩa xã
hội ban đầu tại Anh. Ít nhất một trong những bức thư của T. Hodgskin, viết
năm 1820 không lâu sau khi ông trở về từ Pháp, đã thể hiện những dấu vết
rất rõ của chủ nghĩa Saint-Simon. Xem E. Halévy,Thomas Hodgskin (Paris,
1903), pp. 58-59. Tôi có được thông tin này là nhờ Dr. W. Stark.
Mazzini, trong thời gian từ 1830 đến 1835, đặc biệt trong thời gian
lưu vong tại Pháp, đã có quan hệ gần gũi với P. Leroux và J. Renaud thuộc
nhóm những người theo chủ nghĩa Saint-Simon, và kết quả của việc này có
thể thấy xuyên suốt trong các tác phẩm của ông. Về việc này, xem G.
Salvemi-ni, Mazzini (trong G. d’Acandia, La Giovine Europa)
(Rome,1915), passim; O. Vossler, Mazzini's politisches Denken und
Wollen, supp. no. 11, Historische, zeitung (Miinchen, 1927), p. 42-52; và
