Cuba. Đó chưa phải là một Đảng Xã hội Chủ nghĩa, vì Cuba lúc đó vẫn là
một xã hội sở hữu nô lệ nằm dưới sự cai trị của một nhóm người và các
chiến sĩ yêu nước vẫn phải đấu tranh giành độc lập. Tuy nhiên, những tư
tưởng của ông vẫn mang tính tiên phong sâu sắc khi ông chủ trương chống
chế độ nô lệ, giành độc lập cho Cuba và mang tính nhân văn cao cả.
Liệu Marti đã đọc Karl Marx chưa?
Có vẻ như ông cũng đă đọc một chút tác phẩm của Marx, vì trong
những tác phẩm của mình, Marti cũng có nhắc đến nhà tư tưởng vĩ đại của
Chủ nghĩa Cộng sản Khoa học. Giờ thì tôi nhớ ra là ông đã nhắc đến Marx
như thế này, “Vì ông là người đứng về phía những thân phận cùng khổ, ông
xứng đáng được tôn trọng”
[121]
. Và ngoài câu đó ra, còn rất nhiều câu
khác thể hiện sự tôn vinh mà Marti dành cho Marx
[122]
Ông có cho rằng những quan điểm của Marx đã ít nhiều tác động
tới tư tưởng của Marti?
Điểm khởi đầu trong Học thuyết của Marx là sự phát triển của các lực
lượng sản xuất trong các nước tư bản phát triển nhất. Marx tin tưởng rằng
sự ra đời của giai cấp công nhân sẽ chôn vùi hệ thống Tư bản Chủ nghĩa,
ông viết ra nhận định này khi Mỹ đang tiến hành xâm lược Mêhicô và sáp
nhập Texas vào lãnh thổ của mình, đó là vào năm 1845. Và theo như tôi
biết, Marx đã viết rằng ông coi sự sáp nhập đó là tích cực, vì nó sẽ góp phần
thúc đẩy sự trưởng thành của các lực lượng sản xuất, tức là giai cấp công
nhân, nó sẽ góp phần làm sâu sắc thêm mâu thuẫn giữa và cuộc khủng
hoảng dẫn tới thành công của Chủ nghĩa xã hội. Đó là Học thuyết của ông.
Khi đó các nhà tư tưởng chưa đề cập đến vấn đề thuộc địa. Lênin là người
đầu tiên giải quyết vấn đề thuộc địa, và Chủ nghĩa thực dân, theo quan điểm
của một người Cộng sản.
Vậy Marx đã có ảnh hưởng như thế nào tới Marti? Tôi cũng không
chắc liệu ngay cả những chuyên gia về tư tưởng Marti có biết về việc Marti
chịu ảnh hưởng gì từ Marx, nhưng chắc chắn Marti biết rằng Marx là một
người đấu tranh cho những người cùng khổ. Cần nhớ rằng chính Marx đã
trực tiếp đấu tranh thành lập những tổ chức công nhân, mà đỉnh cao là Quốc
