Đến khi học xong trung học, tôi đã đọc được một số điều; tôi bị lôi
cuốn bởi tấm gương đấu tranh anh dũng của những nhà yêu nước Cuba -
trong trường học họ cũng dạy một chút về lĩnh vực này. Nhưng vì ai cũng
nói rằng nước Cộng hòa Cuba trở nên độc lập như ngày nay là nhờ người
Mỹ, nên khi đó tôi không thể hiểu hết vai trò của những người anh hùng
yêu nước của Cuba trước kia như thế nào.
Khi còn ở Santiago de Cuba, tôi đã đến thăm El Morro
[119]
; tôi
đứng trước pháo đài đó và cái vịnh nhỏ về phía nam nơi đã diễn ra trận thủy
chiến nổi tiếng giữa các hạm đội của Mỹ và Tây Ban Nha
[120]
. Tôi không
có cách nào để nghiên cứu và tìm hiểu về những gì đã thực sự diễn ra, cũng
không biết nguyên nhân của những trận chiến đó. Tôi nhìn thấy những vỏ
đạn khổng lồ nằm rải rác khắp noi, minh chứng cho những trận pháo kích
dữ dội từng xảy ra - mãi về sau tôi mói được học về những sự kiện này. Vào
thời điểm đó tôi hoàn toàn không biết gì về cuộc chiến đó. Vào cái thời mà
tôi đang nói tới, một cậu bé lớp bốn, lớp năm, hay lớp sáu không có gia sư,
người dạy riêng, hay ai đó để giải thích cho cậu hiểu, thì không thể nào nắm
được câu chuyện phức tạp đằng sau những sự kiện to lớn đó.
Nhưng sau đó, khi bắt đầu buớc vào tuổi thanh niên ông đã đọc
Marti và hiểu tầm ảnh hưởng về chính trị của nhân vật lịch sử này.
đầu tiên tôi đọc trong những năm tháng thanh niên là những cuộc
chiến tranh giành độc lập, và một số trước tác của Marti. Tôi trở nên bị thu
hút bởi Marti khi tôi bắt đầu đọc các tác phẩm của ông. Cũng giống như
Bolivar, ngay từ năm 1823 đã có dự cảm về Chủ nghĩa Đế quốc, chúng ta
có thể nhận thấy điều này qua những gì ông viết - “dường như nước Mỹ sẽ
tự trao cho mình cái quyền khống chế toàn bộ châu Mỹ nhân danh tự do” -
thì Marti cũng vậy. Marti là người đầu tiên nói vẻ Chủ nghĩa Đế quốc, về sự
manh nha của Chủ nghĩa Đế quốc ở Mỹ. Ông hiểu rõ về Chủ nghĩa bành
trướng, về bản chất cuộc chiến tranh Mỹ - Mêhicô, cũng như tất cả những
cuộc chiến khác, và ông lên án mạnh mẽ chính sách đối ngoại phản động
của Mỹ. Có thể nói ông là một người đi trước thời đại. Trước Lêrvin, Marti
đã thành lập một đảng của mình để tiến hành cách mạng - Đảng Cách mạng
