Và hiệu quả thực sự cũng không cao lắm, tại Liên Xô sau quyết
định đó, nạn suy dinh dưỡng và khan hiếm lương thực các loại đã diễn
ra trong rất, rất nhiều năm.
Chúng tôi không bao giờ ép buộc ai phải góp đất làm ăn chung. Ngay
từ ngày đầu tiên, Cách mạng Cuba đã tuyên bố ý nguyện của mỗi người
nông dân sẽ được tôn trọng và sẽ không người nông dân nào bị bắt phải
ghép mảnh ruộng của mình vào ruộng của người khác để tạo ra những đơn
vị nông nghiệp lớn hơn, mặc dù như vậy rất có thể sẽ thu được hiệu quả cao
hơn về vấn đề nhân lực và năng suất canh tác trên mỗi ha đất, cho dù không
phải lúc nào cũng vậy, vì tất cả mọi thứ cưỡng bức (tất nhiên là không phải
bằng sự cưỡng bức của quân đội hay cảnh sát mà bằng luật pháp) bao giờ
cũng gây ra những tổn thương hết sức nặng nề.
Các hợp tác xã xuất hiện trong giai đoạn đặc biệt đó đều được sinh ra
từ những công ty quốc doanh mà chúng tôi đã có, phần lớn trong đó đều
hoạt động rất hiệu quả và có triển vọng rất sáng sủa, tất nhiên là trừ trường
hợp bộ máy của chúng hoạt động quá quan liêu, kềnh càng hoặc không bị
ám ảnh bởi tham vọng mở rộng đến mù quáng. Tất cả những điều đó diễn ra
trong suốt quá trình vừa làm vừa rút kinh nghiệm đầy khó khăn của chúng
tôi sau khi cách mạng thành công, và cho đến nay phải công nhận rằng
chúng tôi vẫn chưa hoàn toàn giải quyết được tất cả những thách thức phát
sinh trên chặng đường đó, xuất phát từ lệnh cấm vận kinh tế đáng khinh bỉ
của Đế quốc Mỹ đối với chúng tôi và cung cách quản lý kinh tế duy ý chí,
và cũng còn do cả sự kết hợp nửa ma giữa mô hình Chủ nghĩa Tư bản và
Chủ nghĩa Xã hội đã gây ra sự lúng túng và rối loạn, cho dù mục tiêu cao
nhất của chúng tôi là chấm dứt tình trạng người bóc lột người và xây dựng
một xã hội công bằng hơn.
Những trung tâm sản xuất nông nghiệp hiệu quả nhất và sinh lời
nhiều nhất đều được hình thành trên cơ sở sự liên kết và hợp tác tự nguyện
và có ý thức của các nông dân nhỏ lẻ, từ những thành quả kinh tế đó họ có
thể xây dựng nhà cửa, trường học, trung tâm dịch vụ y tế, trung tâm phân
phối hàng hóa, các hợp tác xã về điện, nước, và nhiều dịch vụ khác, tất cả
đã góp phần xóa bỏ thói quen làm ăn tách biệt và tự cung, tự cấp của phần
