tục - Fidel trả lời bình tĩnh, nhiều khi bằng một giọng nói khẽ đến mức gần
như chỉ còn là một tiếng thì thầm, rất khó nghe. Đó là thời điểm cuối tháng
Giêng năm 2003, và chúng tôi đang bắt đầu đợt đầu tiên của không biết bao
nhiêu cuộc trò chuyện dài không ngừng nghỉ đã đưa tôi quay lại Cuba nhiều
lần suốt những tháng sau đó, đến tận tháng 12 năm 2005.
Ý tưởng về cuộc trò chuyện như thế này đã hình thành từ trước đó
một năm, vào tháng 2 năm 2002. Khi đó tôi đến Havana để thực hiện một
bài giảng tại Hội chợ Sách Havana. Joseph Stigliz, người từng giành giải
Nobel về Kinh tế năm 2001, cũng có mặt tại đây. Fidel đã giới thiệu tôi với
ông bằng câu: “Ông ấy là một nhà kinh tế học, một công dâ, nhưng là người
cấp tiến nhất mà tôi từng biết. Đứng cạnh ông ấy tôi chỉ là một người theo
đường lối ôn hòa”. Fidel và tôi bắt đầu nói vẻ toàn cầu hóa tự do mới và về
Diễn đàn Xã hội Thế giới ở Porto Alegre mà tôi mới tham dự. Fidel muốn
biết tất cả về sự kiện đó - những chủ đề đã được thảo luận, những hội thảo,
các đại biểu tham dự, những dự báo... ông bày tỏ sự ngưỡng mộ của mình
đối với phong trào toàn cầu hóa mới này: “Một thế hệ nổi loạn mới đã xuất
hiện”, ông nói, “trong đó có rất nhiều người Mỹ. Họ đang sử dụng những
phương pháp đấu tranh mới và khiến những tên đế quốc trên thế giới phải
run rẩy. Tư tưởng còn quan trọng hơn vũ khí. Ngoại trừ bạo lực, còn thì tất
cả các lập luận và quan điểm đều nên được sử dụng để chống lại toàn cầu
hóa”.
Như mọi khi, những ý tưởng cứ thế trào ra như một dòng sông hối hả
trong đầu Fidel. Stiglitz và tôi ngẩn ngơ nghe ông nói. Ông có cái nhìn rất
toàn diện và sâu sắc về toàn cầu hóa, những hậu quả của nó và cách kiểm
soát chúng; những nhận xét của ông, vừa sắc sảo vừa hiện đại, là minh
chứng hùng hồn nhất cho những phẩm chất siêu việt mà các nhà sử học vẫn
đánh giá cao ở ông: đó là cảm quan chiến lược, khả năng “đọc” một tình
huống cụ thể, cùng khả năng phân tích nhanh nhạy. Bên cạnh những phẩm
chất đó là vốn kinh nghiệm tích lũy suốt bao nhiêu năm lãnh đạo đất nước,
kháng chiến và chiến đấu.
Trong khi lắng nghe ông nói, tôi chợt nhận ra rằng thật bất công khi
những thế hệ trẻ ngày nay hầu như không biết gì về cuộc đời và sự nghiệp
