Cam-Địa không tỏ ý-kiến gì về những ngôi nhà thờ Tân-giáo ở Anh-
quốc. Đời sống của chàng có lẽ hơi trầm bế. Chàng cũng đánh bài, cũng
giao-thiệp cũng hoạt động cho một vài hội ăn chay đấy, song không sao
thắng được tính rút rát kỳ lạ của mình. Chàng không dám phát biểu thẳng ý
kiến. Muốn tỏ bày quan điểm riêng của mình, chàng phải viết ra giấy rồi
trình cử tọa, hoặc nhờ người khác đọc theo. Chàng viết thư cho bà mẹ phàn
nàn rằng đến những nơi khách thính, phần nhiều chàng rụt rè chẳng nói
được câu nào.
Cam-Địa không ghi chép kỷ niệm về việc học hành của chàng ở Luân-
Đôn. Người ta chỉ biết rằng sau khi theo học lớp dự bị ở Inner Temple thì
chàng ghi tên vào trường Đại-học Luân-Đôn. Ở đấy, ngoài các môn luật,
chàng còn học thêm Pháp-văn, cổ văn cùng vài môn khoa học. Năm 1891,
sau khi tốt nghiệp, chàng được tiếp nhận làm luật-sư, và trở về Ấn ngày 12
tháng 6 năm ấy.
Cam-Địa hình như tự thấy không thích hợp với đời sống ở Anh-quốc.
Vì muốn được quyền cãi kiện thì phải sang học ở chính quốc, nên chàng
không thể làm khác được mà thôi. Ở Anh, Cam-Địa chẳng giao thiệp thân
thiết với ai. Bạn thâm giao của chàng không ngoài mấy ông già hội viên các
hội ăn rau, mà câu chuyện bao giờ cũng chỉ vẩn vơ quanh việc ăn uống thế
nào cho vừa lành. Vả lại, với bản tính lãnh-đạm, chàng cũng ít khi có bộ mặt
hay câu chuyện niềm nở để người ngoài dễ làm thân.
Tóm lại, ở Anh, bao giờ Cam-Địa cũng tự coi là xa lạ. Về sau, được
suy tôn làm thánh rồi, Người vẫn dạy rằng điều tối ư cần thiết đối với một
dân tộc là được học hỏi đầy đủ trong tiếng mẹ đẻ của mình. Phải dùng tiếng
nước ngoài mà học, đối với Thánh, là một điều khó nhọc khổ sở vô cùng.
Cam-Địa ở bên Anh cả thảy hai năm tám tháng. Nhưng đời sống sinh
viên của chàng không có ảnh hưởng gì to tát với sự dưỡng thành cá tính của
chàng về sau. Vì Cam-Địa không phải là kẻ chuyên tâm học hỏi trong sách.
Cái gì cần cho chàng là đời sống, với sự hoạt động của con người. Vậy
không thể nói là trường Đại-học Luân-Đôn đã cấu-tạo nên con người về sau
gọi là Thánh Cam-Địa.
