đồn đó rằng: "Tôi có toà án để xét xử hắn và có lính để bắn hắn. Trong đời
tôi, không bao giờ tôi làm một việc vô ích". Song những tin đồn đó có đất
tốt để phát triển, vì trước cái chết bí mật của Pi-sơ-gruy vài ngày, một sự cố
hoàn toàn bất ngờ đã làm rung động các tầng lớp trên ở Pháp và ở châu Âu:
công tước Ăng-ghiên, một người thuộc dòng họ Buốc-bông, bị hành hình.
Từ ngày Mo-rô, Pi-sơ-gruy và tiếp luôn là nhiều người khác dính líu
đến âm mưu đó bị bắt, có thể nói rằng Na-pô-lê-ông không lúc nào nguôi
giận. Trong việc này, Na-pô-lê-ông thấy rất rõ vai trò chủ đạo của bọn
Buốc-bông cũng như bàn tay của người Anh. Na-pô-lê-ông biết rằng người
Anh đã đưa Ca-đu-đan đổ bộ lên đất Pháp từ cuối mùa hạ năm 1803, mang
theo tiền bạc của người Anh và những lời chỉ giáo của bá tước ác-toa, biết
rằng Ca-đu-đan hiện ở Pa-ri và có thể bất cứ lúc nào gây ra một vụ mưu sát
do một mình hắn hoặc cùng bọn tâm phúc của hắn tiến hành. Trong cơn
giận dữ, có lần Bô-na-pác nói rằng bọn Buốc-bông đã lầm tưởng Bô-na-pác
không có đủ tư cách để bắt chính bọn chúng phải đền tội về những vụ mưu
sát ấy. Khi nghe câu la lối ấy, để lấy lòng Bô-na-pác và đồng thời để trả thù
bọn bảo hoàng đang căm ghét mình mà không gặp nguy hiểm gì, Tan-lây-
răng liền nhận xét chêm vào: "Thật vậy, bọn Buốc-bông cho rằng máu của
ngài không quý bằng máu của bọn chúng". Lời nhận xét này đã làm cho
Na-pô-lê-ông phát điên khùng. Chính vì thế mà lần đầu tiên người ta nghe
nói đến công tước Ăng-ghiên. Giận dữ đến cực điểm, Na-pô-lê-ông tức tốc
họp hội đồng tư vấn (có Phu-sê và Tan-lây-răng tham dự), quyết định bắt
công tướng Ăng-ghiên. Có hai khó khăn: trước hết là công tước không sống
ở Pháp mà ở đất Bát-đơ, hai là công tước không dính líu gì đến cái âm mưu
đã bị bại lộ kia. Nhưng trở ngại thứ nhất đối với Na-pô-lê-ông thì không
thành vấn đề vì lúc bấy giờ Na-pô-lê-ông đã hành động ở Tây Đức và Nam
Đức như ở trên đất nước mình rồi. Trở ngại thứ hai cũng chẳng đáng kể vì
người ta đã quyết định từ trước là sẽ đưa công tước ra trước hội đồng quân
sự, mà đặc biệt hội đồng này không đòi hỏi gì nhiều chứng cớ cho lắm.
Lệnh bắt được truyền đi ngay.
Công tước Ăng-ghiên, sống ở ét-ten-hai, một thành phố nhỏ trên đất
Bát-đơ, có ngờ đâu đến cái nguy cơ khủng khiếp đang treo trên đầu. Đêm
