Chúng ta đã nói về tổ chức quân đội của Na-pô-lê-ông. Quân đội Phổ
phản ánh trung thực tất cả cơ cấu tổ chức của một quốc gia xây dựng trên
chế độ nông nô. Binh lính là những người nông nô, đã còng lưng vì roi vọt
của chúa đất nay lại chịu đựng ngọn roi và súng gươm của bọn sĩ quan, họ
là những người nô lệ của nhà nước, chịu đựng những cái tát và những mũi
giày của bất cứ kẻ nào là cấp trên của họ, kể từ tên đội nhất trở đi và họ
phải phục tùng mù quáng bọn chỉ huy, họ hoàn toàn hiểu rằng dù có chiến
đấu dũng cảm và tận tâm đến đâu đi nữa, số phận của họ cũng chẳng được
cải thiện tí nào. Điều kiện duy nhất để trở thành sĩ quan là phải thuộc dòng
dõi quý tộc và một số trong bọn chúng thường tự phụ về sự khắc nghiệt đối
với binh lính, vì bọn chúng coi đó là cơ sở chân chính của kỷ luật. Mặt
khác, một sĩ quan chỉ lên tới cấp tướng khi nào đã gần về già, nếu không thì
phải có sự nâng đỡ hoặc phải dựa vào tiếng tăm dòng dõi của mình.
Đến tận giữa thế kỷ XVIII, những tập quán của chế độ cũ tồn tại
không những trong quân đội Phổ mà còn cả ở trong quân đội của mọi nước
khác. Trong chiến tranh bảy năm, vua Phri-đrích đệ nhị đã có thể chiến
thắng quân Pháp, Nga, áo, nhưng không phải ông ta không có lúc thất bại
ghê gớm. Phri-đrích đệ nhị biết rõ rằng chỉ có một thứ kỷ luật man rợ mới
đẩy được những binh lính bị áp bức và lòng đầy căm hờn đi chiến đấu. Có
lần, Phri-đrích đệ nhị đã nói với một viên tướng thân cận nhất của mình:
"Đối với trẫm, điều huyền bí nhất là tại sao chúng ta lại có thể hưởng sự an
toàn ở ngay giữa đám binh lính của chúng ta".40 năm đã qua, nhưng nước
Phổ vẫn là nước Phổ ngày xưa. Chỉ có điểm này thay đổi: Phri-đrích không
còn nữa, và thay thế ông ta là công tước Brun-xvích bất lực và bọn tướng
lĩnh khác được phong tước nổi tiếng chỉ vì ngu xuẩn.
Vậy, khoảng cuối mùa hạ và đầu mùa thu năm 1806, trong giới cầm
quyền Phổ cái gì đã xảy đến vào thời kỳ ấy, thời kỳ ứng nghiệm những điều
mà định mệnh đã vạch sẵn cho họ? Phri-đrích Vin-hem đệ tam, người mà
một năm trước đây đã quá run sợ khi phải tham chiến chống vị hoàng đế
đáng sợ, tuy đã liên minh với nước Anh, nước áo và nước Nga, tại sao bây
giờ lại dám cả gan làm việc đó? Trước hết, phải cho rằng do tuyệt vọng mà
sinh ra dũng cảm, Vin-hem đệ tam tin chắc là dù có đầu hàng cũng không
