chỉ một trận thất bại hay chỉ một trận Ai-lau mới nữa thôi là sẽ đủ để mở
đầu cho toàn thể châu Âu nổi dậy chống lại kẻ xâm lược.
Mùa đông buốt lạnh và mù sương, Na-pô-lê-ông phải đóng quân trên
đất nước Ba Lan hoang tàn và miền Đông Phổ. Sau trận Ai-lau các bệnh
viện đầy ứ những thương binh nặng. Trên bãi chiến trường, hàng nghìn xác
chết bỏ lại không chôn cất, rữa thối và mùi xú uế xông lên nồng nặc hàng
ki-lô-mét xung quanh, làm không ai dám đến gần.
Na-pô-lê-ông quyết định đợi sang xuân sẽ lại mở chiến dịch. Với tinh
thần không mệt mỏi, Na-pô-lê-ông vừa thân hành đi kiểm tra những vị trí
xa xôi nhất, trên một địa bàn rộng lớn, vừa đi thăm các bệnh viện, săn sóc
các chuyến xe tiếp tế, vừa bổ sung quân số bằng tân binh đưa ở Pháp sang.
Hoàng đế rất chú ý đến tình hình là quân Nga hầu như ở ngay trên đất nước
họ, cách biên thùy đất nước họ có mấy bước chân, còn Na-pô-lê-ông thì
cách xa nước Pháp bằng cả một vùng đất đai rộng lớn gồm những nước
châu Âu bại trận và hầu như đã bị khuất phục nhưng căm ghét Na-pô-lê-
ông. Những vật phẩm cần thiết đều phải tiếp tế từ xa lại. Nhân dân bị quân
đội cướp bóc sạch trơn, họ đói khát đi lang thang cùng vợ con xung quanh
các trại lính Pháp để xin ăn.
Na-pô-lê-ông không muốn mình sống đầy đủ qua tiết mùa đông này
trong các thành phố bị chiếm đóng, ở Pô-dơ-nan, ở Bre-xlau, hay ở trong
lâu đài Vác-sa-va lộng lẫy. Na-pô-lê-ông muốn duy trì tinh thần của binh sĩ
trong chiến dịch đầy gian khổ này bằng hành động gương mẫu của mình.
Từ bản doanh trú quân, Na-pô-lê-ông viết thư cho anh là Giô-ép, người mà
Na-pô-lê-ông đã phong cho làm vua ở Na-plơ, nói rằng có khi 15 ngày ông
không tháo ủng. Na-pô-lê-ông nói thêm: quân đội Pháp sống trong tuyết
đọng và bùn lầy, không rượu vang, không rượu mạnh, không bánh, ăn toàn
khoai và thịt, lúc tiến lúc lùi, đời sống căng thẳng, thiếu thốn, lúc nào cũng
phải đánh nhau với quân địch. Thương binh được chở trên xe trượt tuyết
không mui đưa đến một địa điểm các đấy 50 dặm. Họ đã tiến hành chiến
tranh với tất cả sức lực của họ và trong tất cả sự khủng khiếp của chiến
tranh.
