Xpê-ran-xki không đụng chạm mảy may gì đến chế độ nông nô dù chỉ là bề
ngoài, trái lại đã cố sức chứng minh rằng nó không giống gì với chế độ nô
lệ Xpê-ran-xki cũng không đụng chạm chút gì đến nhà thờ Thiên chúa giáo
chính thống mà Xpê-ran-xki thường hết lời ca tụng. Vậy thì còn phải nói gì
đến việc Xpê-ran-xki không bao giờ muốn đặt ra một sự hạn chế nào đó đối
với giai cấp quý tộc, và trái lại, Xpê-ran-xki còn thấy nền chuyên chế của
Sa hoàng là động lực chính của những cuộc cải cách do ông ta tiến hành.
Những cải cách ấy vừa đúng để nhằm biến một chế độ quân chủ chuyên
chế, không còn sinh sắc, nửa phương Đông, và trở thành vật đặc hữu của
dòng họ Hon-sten Gốt-to-một dòng họ đã chiếm đoạt danh hiệu của dòng
họ quý tộc Rô-ma-nốp đã tàn hạ - thành một quốc gia châu Âu hiện đại, có
một bộ máy hành chính đầy hiệu lực, có những hình thức pháp chế, có tổ
chức kiểm soát về tài chính và cai trị, có những viên chức thành thạo và có
năng lực, có những nhà cai trị không phải là những tên chúa tể chuyên
quyền, dâm đãng mà là những quận trưởng, tỉnh trưởng, tóm lại, Xpê-ran-
xki muốn nhập vào nước Nga cái tổ chức xã hội mà theo ý Xpê-ran-xki đã
làm cho nước Pháp trở thành nước đứng đầu thế giới. Bản thân chương
trình ấy tuyệt không hề trái ngược gì với ý nghĩa, tình cảm ước vọng của A-
lếch-xan, và Sa hoàng đã ủng hộ viên cận thần của mình trong nhiều năm
ròng. Nhưng A-lếch-xan và Xpê-ran-xki đã tính lầm. Bọn quý tộc thâm căn
cố đế và bọn quý tộc hạng trung lớn lên trong nghề nghiệp của chúng đã
đánh hơi thấy kẻ địch, mặc dầu địch thủ khoác bên ngoài tấm áo ôn hòa với
những thái độ đầy thiện chí. Bọn chúng đã ngửi thấy một cách bản năng
rằng Xpê-ran-xki nhằm biến cái quốc gia chuyên chế và phong kiến thành
một quốc gia chuyên chế tư sản và đặt ra những thể thức mâu thuẫn về căn
bản với chế độ phong kiến đang dựa trên chế độ nông nô hiện tồn tại ở
nước Nga, cũng như mâu thuẫn về căn bản với cơ cấu đầy tính chất quý tộc
trong đời sống chính trị và xã hội Nga thời ấy.
Tất cả đám ấy đồng tình nhất trí phản đối Xpê-ran-xki. Dưới con mắt
bọn này, sự nghiệp của Xpê-ran-xki liên hệ một cách hữu cơ, chứ không
phải ngẫu nhiên với lòng thích thú cuộc liên minh Pháp -Nga và với tình
bạn của vị thượng thư đang nắm chính quyền đối với nhà độc tài nước Pháp
