lê-ông, các thống chế đã bày tỏ nỗi lo sợ của họ là nếu hoàng đế vắng mặt
thì quân đội sẽ hoàn toàn tan rã, bởi họ đã phải chịu đựng biết bao nhiêu
khủng khiếp, và chỉ có sự có mặt của hoàng đế mới có thể giữ vững được
họ.
Na-pô-lê-ông hoàn toàn bình tĩnh khi nói điều đó với các thống chế.
Các thống chế hiểu rõ rằng không phải vì khiếp nhược mà Na-pô-lê-ông từ
giã quân đội, hiểu rằng hiện nay tính mệnh Na-pô-lê-ông đã thoát khỏi
hiểm nghèo, và chính họ đã biết bao lần được mục kích Na-pô-lê-ông
không chút cau mày khi dấn mình vào những nguy hiểm thật sự, trước mặt.
Không tỏ vẻ xúc động, Na-pô-lê-ông đã nói với các thống chế về cuộc
chiến tranh khủng khiếp này, cuộc chiến tranh do ông ta tiến hành và làm
thất bại, về sự tổn thất của đại quân; đó là một sự việc đáng phàn nàn, hẳn
rồi, nhưng trong đó phải thấy một sự không may hơn là một sai lầm: thời
tiết ma quái không lường trước được, v.v. Tuy nhiên, Na-pô-lê-ông cũng đã
thú nhận ngay rằng bản thân ông ta đã có những sai lầm, chẳng hạn như đã
quá kéo dài thời gian ở lại Mát-xcơ-va. Rốt cuộc, trong cuộc chuyện trò ấy,
các bạn chiến đấu của Na-pô-lê-ông đã không khám phá được trong tâm
hồn ông ta chút gì bối rối hay ngã lòng nản chí. Na-pô-lê-ông đã nghiêm
ngặt yêu cầu các thống chế lúc này phải giữ kín việc lên đường của mình,
vì cần phải giữ cho tinh thần binh sĩ không bị suy sụp hẳn trong những
ngày còn chưa tới được sông Ni-ê-men, nhưng điều nay còn cần hơn: phải
để cho hoàng đế vượt qua được nước Đức trước khi ở đó người ta biết được
sự thật về thất bại của đại quân và biết được là hoàng đế đi đường không có
hộ giá.
Hoàng đế ra đi để thành lập một đạo quân mới, điều mà hoàng đế
không thể không làm, phải làm rất nhanh, và hoàng đế sẽ còn đẩy các thống
chế và đạo quân ấy xông pha dưới làn đạn rất nhiều lần nữa: các thống chế
không nghi hoặc gì điểm ấy.
Tiễn đưa ông hoàng đế ra xe trượt tuyết, các thống chế chú ý quan sát
ông trong khi ông lên xe ngồi với Cô-lanh-cua: ông cũng đã tỏ ra phải bình
tĩnh như bốn tháng sau, khi cầm đầu nhiều binh đoàn mới rời nước Pháp để
đi đàn áp châu Âu khởi nghĩa. Trong số các thống chế, có nhiều người đã
