nhân dân đối với kẻ xâm lược và ý chí tống cổ chúng ra khỏi nước Nga đã
được biểu thị một cách có tổ chức hơn, trong hàng ngũ của quân đội chính
quy. Qua các tài liệu, chúng ta được biết rằng lúc bình thời việc trưng binh
đã bị mọi người coi là bổn phận cực khổ nhất, nhưng năm 1812, nông dân
thuộc xứ Tăm-bốp nhảy múa vui mừng khi họ được người ta tuyển vào
quân đội. Và những con người nhảy múa vui mừng vì được nhập ngũ ấy đã
chiến đấu và hy sinh anh dũng trong các cuộc huyết chiến.
Sau cuộc rút bỏ Mát-xcơ-va của quân Pháp, sau trận Ma-lôi-a-rô-xla-
vét, sau những ngày rét đầu tiên và cùng với sự tan rã ngày càng tăng của
quân đội Pháp luôn luôn bị quân của Cu-tu-dốp đuổi sát gót, đã phát sinh
hiện tượng mà những người đương thời gọi là "hoạt động du kích" và sau
này người ta gọi là "chiến tranh dân tộc". Những người chỉ huy du kích như
Phít-nơ, Đa-vi-đốp, Xét-la-vin, Cu-đa-sép, Vát-bon-xki và nhiều người
khác nữa đều là những sĩ quan của quân đội chính quy Nga; họ được phép
và có nhiệm vụ thành lập các đội khinh binh, bao gồm binh sĩ và những
người tình nguyện, để quấy rối đánh chặn quân Pháp đang rút lui bằng
những trận đột kích bất ngờ vào các đoàn xe, các đơn vị đi rớt lại sau, và,
nói chung, vào những vị trí mà những "toán quân' nhỏ đó (vài trăm người)
có thể tiến công và thu được thắng lợi. Trong các tổ chức du kích ấy có
binh sĩ, có quân Cô-dắc, có dân quân mới tổng động viên và những nông
dân tình nguyện. Tất cả những điều đó tôi đã viết tỉ mỉ trong cuốn sách
nhan đề là Cuộc xâm lược nước Nga của Na-pô-lê-ông.
Sau khi vượt qua sông Bê-rê-di-na, quân số của quân đội Pháp bị giảm
sút hơn nữa, không phải chỉ vì những cơn rét khủng khiếp, mà còn vì sư
đoàn của Pác-tu-nô bị tiêu diệt. Số là sư đoàn Pác-tu-nô, được lệnh của Na-
pô-lê-ông ở lại quanh vùng Bô-rít-xốp để đánh lạc hướng Chít-sa-gốp, đã bị
quân chủ lực của Cu-tu-dốp tiến công, bị bao vây bốn phía và sau khi bị
thiệt hại mất già nửa số 4 nghìn quân trong hai ngày chiến đấu, đã phải đầu
hàng.
Đến Vin-na, tàn quân Pháp thấy mình đã sắp thoát khỏi tai nạn bị tiêu
diệt đang treo trên đâu. Họ lê tới thành phố kiệt lả đi vì rét và vì mệt nhọc,
thảm hại không sao tả xiết. Vài đơn vị còn đang chiến đấu: cách Vin-na
