ở Nga, hình thái cuộc "chiến tranh nhân dân" ít nhiều có khác với ở
Tây Ban Nha, mặc dù tính chất ác liệt của Nga đã làm cho Na-pô-lê-ông
phải nhớ đến Tây Ban Nha.
ở Nga, cơn phẫn nộ của nhân dân đối với kẻ xâm lược ngày một lên
cao. Ngay từ buổi đầu của cuộc chiến tranh, nhân dân Nga đã chỉ nhìn thấy
rõ có một điều: một kẻ địch hung bạo và xảo quyệt đã vào đất Nga, tàn phá
xứ sở và cướp bóc dân chúng. ý thức về nỗi nhục nhã khi tổ quốc bị tan nát,
lòng khát khao trả thù cho các thành phố bị tàn phá và các làng mạc bị
thiêu hủy, cho Mát-xcơ-va bị huỷ hoại và bị phá phách, cho tất cả những sự
khủng khiếp của nạn xâm lược, lòng mong muốn bảo vệ nước Nga và trừng
phạt kẻ xâm lược hung ác, tất cả những tình cảm đó đã dần dần thấm sâu
vào lòng toàn dân. Nông dân tập hợp thành những đội quân nhỏ, bắt và giết
không tiếc những lính Pháp đi rớt lại sau. Khi quân Pháp ló mặt đi tìm thóc
và cỏ ngựa thì thông thường, nông dân vũ trang chống lại rất dữ dội và nếu
thấy toán quân Pháp mạnh hơn họ thì họ trốn vào rừng, sau khi đã đốt hết
thóc và cỏ ngựa. Và đó là điều làm cho kẻ địch ghê sợ nhất.
ở Nga, có khi nông dân tập hợp thành từng đoàn đột kích vào những
đội quân địch, đặc biệt như trường hợp cuộc rút lui của Na-pô-lê-ông, điều
mà người ta không thấy diễn ra ở Tây Ban Nha; ở Tây Ban Nha, nông dân
không có sự giúp đỡ của quân đội, đã tự mình bao vây và bức từng trung
đoàn quân Pháp phải đầu hàng. Nhưng ở Nga, nông dân hăng hái tham gia
các đội quân du kích, giúp đỡ quân du kích mọi bề, chỉ lối dẫn đường, cung
cấp lương thực và tin tức cho quân đội Nga.
Nhưng trước hết dân tộc Nga đã biểu thị ý chí kiên quyết bảo vệ tổ
quốc của mình bằng tinh thần chiến đấu kiên cường bất khuất trong những
trận đánh sống mái ở Xmô-len, ở Cra-xnô-e, ở Bô-rô-đi-nô, ở Ma-lôi-a-rô-
xla-vét, cũng như trong vô vàn cuộc giao chiến nhỏ khác. Nếu như quân
Pháp thấy rằng ở Nga họ không phải đối phó với một cuộc chiến tranh nhân
dân thật sự như ở Tây Ban Nha thì lý do chủ yếu là vì quân đội Tây ban
nha đã bị Na-pô-lê-ông tiêu diệt xong và, đã từ bao nhiêu tháng ròng rã,
nghĩa quân nông dân là những người duy nhất có thể chiến đấu được, song
ở nga thì quân đội nga chưa bao giờ bị tiêu diệt. Do đó, lòng căm thù của
