khác, Kha-kê-vích đánh giá các cuộc hành binh của Na-pô-lê-ông là đúng
đắn hợp lý.
Dẫu sao, tàn quân Pháp cũng đã thoát thân; họ tiếp tục hành quân rút
về Vin-na. Nhưng sau cơn tuyết tan nhất thời đã buộc phải bắc cầu qua
sông Bê-rê-di-na, thì đột nhiên cái rét kinh khủng lại kéo đến. Hàn thử biểu
hạ xuống 15, rồi 20, 26, 28 độ dưới không độ, và binh lính gục chết hàng
chục, hàng trăm người một lúc. Những người còn sống sót phải đi giãn ra
để tránh những người chết và những người hấp hối, rồi lại bám chặt lấy
nhau và tiếp tục đi trong suốt thời gian rút lui khốn đốn ấy, chưa bao giờ họ
phải chịu đựng những cơn rét khủng khiếp như vậy. Đằng sau họ, Cu-tu-
dốp vẫn bám sát. Tuy được mặc ấm hơn quân Pháp rất nhiều nhưng binh sĩ
của Cu-tu-dốp cũng đã lao đao vì rét. Chỉ cần nói rằng sau trận Bô-rô-đi-
nô, khi tăng cường quân đội vào tháng 10, thoạt tiên Cu-tu-dốp rời Ta-ru-ti-
nô để đi Ma-lôi-a-rô-xla-vát, rồi sau đó truy kích Na-pô-lê-ông, Cu-tu-dốp
trên 9 vạn 7 nghìn người mà vào giữa tháng chạp, khi đến Vi n-na thì ông
chỉ còn chưa đầy 2 vạn 7 nghìn 5 trăm người. Khi rời Ta-ru-ti-nô, Cu-tu-
dốp có 662 khẩu pháo nhưng ở dọc đường bị thiệt 425 khẩu, chỉ còn lại
khoảng chừng 200 khẩu. Đó là những nỗi khó khăn gian khổ của những
cuộc hành quân không ngừng, không nghỉ trong suốt cả một mùa đông rét
mướt một cách rất đặc biệt ấy.
Cũng cần phải nói thêm rằng, mối sợ hãi đáng kể duy nhất của Na-pô-
lê-ông là sợ bị Cu-tu-dốp đưa quân chủ lực ra tiến công ông. Sự thật là, tuy
bằng cách đột kích vào các đoàn xe, quấy rối đội hậu vệ, quân Cô-dắc đã
làm cho tình thế của quân đội Pháp đang rút lui trở lên hết sức bối rối,
nhưng rất tự nhiên là họ không thể đơn độc chiến đấu với quân Pháp được.
ở Cra-xnô-e, họ đã đóng một vai trò quan trọng, nhưng vẫn là phụ; còn đối
với quân du kích thì dẫu sao quân Pháp cũng không sợ như đội của Đa-vi-
đốp, của Phít-nơ, của Đô-rô-khốp, Xét-la-vin, Vát-bon-xki, Cu-đa-sép và
hai, ba đội khác nữa. Quân Pháp không coi họ như quân chính quy và hầu
như không bao giờ giữ họ làm tù binh: bắt được là đem bắn hết. Vả lại,
quân du kích cũng hành động như vậy, họ thích giết đối phương đã sa vào
tay họ. Phít-nơ nổi tiếng là một tay rất quyết liệt. Trong hàng ngũ của quân
