lan, Bô-lô-nhơ, Mô-đen-nơ, Pác-mơ, Ple-dăng và sau này ở Vơ-ni-dơ đều
được Bô-na-pác gửi về Pa-ri. Vì sợ hãi đến cực độ Pi VI đã nhận ngay tất
cả những điều kiện đó, việc này đối với giáo hoàng cũng dễ dàng, vả lại
Bô-na-pác cũng chẳng cần đếm xỉa đến sự ưng thuận của giáo hoàng nữa.
Tại sao lúc này Na-pô-lê-ông không làm những việc mà mấy năm sau đây
Na-pô-lê-ông phải làm? Tại sao Na-pô-lê-ông không chiếm thành Rôm và
không bắt giữ giáo hoàng? Trước hết, vì việc đàm phán hòa bình với nước
áo còn đang tiến hành và nếu Na-pô-lê-ông xử trí quá nghiệt ngã với giáo
hoàng thì sẽ có thể l cho giáo dân ở miền trung và miền nam nước ý nổi
dậy, như vậy sẽ gây nên tình hình rối loạn ở hậu phương của Na-po Vả lại,
chúng ta cũng nên biết rằng trong quá trình của chiến dịch nước ý đầu tiên
lẫy lừng ấy, với sự chiến thắng liên tiếp nhiều đội quân hùng mạnh và đáng
sợ của đế quốc áo thời bấy giờ, viên tướng trẻ ấy đã thức một đêm trắng đi
đi lại lại suy nghĩ trước lều, lần đầu tiên tự đởt cho mình có nên tiếp tục
chiến thắng và chinh phục mãi các đất đai mới cho Viện Đốc chính, cho
"bọn luật sư" ấy hay không?
Trước khi Bô-na-pác khám phá ra điều đó để rồi đêm ấy trầm ngâm
suy tưởng thì năm tháng đã phải trôi qua một đận dài, sông nước chân cầu
đã phải thay đi trăm dòng nghìn lớp và máu người đã phải đổ thành sông.
Và, đương nhiên câu trả lời mà bản thân Bô-na-pác tự đáp lại mình là:
không, không và không! Và năm 1797, con người đã chinh phục nước ý ấy,
tuổi vừa 28, đã biết nhìn thấy ở Pi VI không phải là một lão già suy nhược
và sợ hãi rụng rời để Na-pô-lê-ông muốn làm gì cũng được; Na-pô-lê-ông
coi Pi VI là thủ lĩnh tinh thần của bao nhiêu triệu con người, ngay cả trên
đất Pháp và kẻ nào muốn dựa vào hàng triệu con người ấy để củng cố
quyền lực của mình ắt phải tính đến lòng mê tín của họ. Na-pô-lê-ông đánh
giá giáo hội với nghĩa rất đúng của nó: một công cụ cảnh sát tinh thần, rất
tiện lợi để điều khiển đông đảo quần chúng và về phương diện này, theo
quan điểm của Na-pô-lê-ông, giáo hội Thiên chúa giáo có tác dụng đởc
biệt, mởc dù điều không may là xưa nay nó đã và vẫn cứ tiếp tục mưu toan
đóng một vai trò chính trị độc lập; sở dĩ như vậy chính vì nó có một tổ chức
hoàn chỉnh và hoàn toàn phục tùng quyền lực giáo hoàng.
