cách mạng“. Mặc dầu trên những quan điểm khác, Na-po-lê-ông còn đáng
rất xa, nhưng về nhận xét ấy thì quan điểm của Na-po-lê-ông đã gặp gỡ
quan điểm của những môn đồ thuộc phái tư tưởng tự do của những thế hệ
cận đại trong toàn cõi Châu Âu. Chỉ cần nhắc lại cảm xúc của Héc-xen khi
đứng trước bức tranh in lại miêu tả Oen-linh-tơn và Bluy-khe chào mừng
nhau trên chiến trường Oa-téc-lô: ”Na-pô-lê-ông đã sô đẩy các dân tộc đến
bước đường cùng, làm cho họ sôi sục căm thù, ăn miếng trả miếng, và họ
đã chiến đấu với một sự quyết liệt liều mạng cho họ sôi sục căm thù, ăn
miếng trả miếng, và họ đã chiến đấu với sự quyết liệt liều mạng cho kiếp
nô lệ và cho bọn chủ của họ.
Nền chuyên chế quân phiệt lần naỳ đã bị nền chuyên chế phong kiến
đánh bại... Tôi không thể dửng dưng trước bức tranh vẽ cuộc gặp gỡ giữa
Bluy-khe với Oen-linh-tơn khi chiến thắng ở Oa-téc-lô. Tôi ngắm bức
tranh đó rất lâu và lần nào tôi cũng có cảm giác rờn rợn. Oen-linh-tơn và
Bluy-khe đã vui vẻ chào mừng nhau. Và vì sao mà những kẻ ấy không vừa
lòng nhau được? Họ vừa mới hất bánh xe lịch sử vào vũng lầy mà đến nửa
thế kỷ người ta cũng chưa thể lôi lên được... Trời đã hừng sáng rồi... Song
Châu Âu vẫn đang ngủ mê mệt, không biết rằng số phận của nó đã thay
đổi“. Héc-xen kết tội bản thân Na-po-lê-ông là đã xô đẩy các dân tộc Châu
Âu đến chỗ giận dữ vì chế độ độc tài của ông vì không thèm đếm xỉa đến
quyền lợi và phẩm cách của họ, còn Na-po-lê-ông thì vẫn lặng thinh trước
khía cạnh ấy của vấn đề, cái khía cạnh không hấp dẫn ông ta.
Nhưng qua những lời phát biểu của ông, người ta thấy ông nhìn được
rõ ràng trong mọt chừng mực nào đó, giai cấp quý tộc chuyên chế, và
phong kiến- giai cấp mà ông đã giáng cho nhiều trận thất bại- đã phục thù
được ở Oa-téc-lô, rằng nước Pháp xuất thân từ cách mạng (có thể nói như
vậy được) đã cùng với đội cựu cận vệ rút lui ngày 18/6/1815.
Rất đáng chú ý là ngay sau trận Oa-téc-lô, Na-po-lê-ông đã chỉ nói
đến toàn bộ thiên anh hìng ca vĩ đó như một người đứng ngoài cuộc quan
sát và như thể ông không phải là nhân vật chính.
Một sự thay đổi bất thần đã diễn ra. Sau trận Oa-téc-lô, khi trở về Pa-
ri, Na-po-lê-ông không chiến đấu để bảo vệ ngai vàng nữa, mà ông đã từ bỏ
