Nhưng đừng lo lắng, nếu chúng ta không thực hiện phân quyền và phân tán
trách nhiệm, quá trình này vẫn tự diễn ra, nhưng sẽ theo một con đường gập
ghềnh hơn: một hệ thống không có cơ chế da thịt trong cuộc chơi, với những
sự mất cân bằng ngày càng gia tăng, rốt cuộc sẽ nổ tung và tự điều chỉnh
theo hướng đó – nếu nó vẫn còn tồn tại.
Ví dụ, sự sụp đổ của các ngân hàng năm 2008 là do những rủi ro tiềm ẩn và
bất đối xứng tích tụ dần trong hệ thống này: cấp quản lý ngân hàng, vốn là
bậc thầy trong việc đùn đẩy rủi ro, có thể đều đặn kiếm chác từ một số loại
rủi ro dễ bùng nổ nhưng lại được giấu kín, sử dụng các mô hình rủi ro đầy
tính hàn lâm chỉ phát huy hiệu quả trên giấy tờ (vì giới hàn lâm hầu như
không biết gì về rủi ro), rồi khi sự việc vỡ lở thì đổ lỗi cho sự bất định (vẫn
là hiện tượng Thiên nga Đen vô hình và bất khả dự đoán đó, và vẫn là gã tác
giả rất, rất cứng đầu đó), và khư khư giữ lấy khoản thu nhập đã nhận được –
tôi gọi đây là giao dịch Bob Rubin.
Giao dịch Bob Rubin ư? Robert Rubin, cựu Bộ trưởng Ngân khố Mỹ, một
trong những người ký tên trên những tấm giấy bạc ngân hàng mà các bạn
vẫn dùng để mua cà phê, đã gom góp được một khoản thù lao lên đến 120
triệu đô-la từ Citibank trong thập kỷ trước khi hệ thống ngân hàng sụp đổ
vào năm 2008. Khi ngân hàng này lâm vào tình cảnh không thể trả nợ và
được giải cứu bằng tiền thuế của người dân, ông ta không hề viết một tấm
séc nào mà chỉ lôi sự bất định ra làm lời biện hộ. Đồng xu rơi ngửa thì ông
ta giành phần thắng, đồng xu rơi sấp thì ông ta réo tên “Thiên nga Đen.”
Rubin cũng không thừa nhận rằng mình đã đẩy rủi ro sang cho người nộp
thuế: những chuyên gia ngữ pháp Tây Ban Nha, trợ giảng, giám sát viên ở
các nhà máy sản xuất đồ hộp, chuyên gia dinh dưỡng đồ chay, và thư ký cho
các trợ lý biện lý quận đã “chặn ông ta lại,” tức là họ tiếp nhận những rủi ro
của ông ta và trả giá cho những thiệt hại mà ông ta đã gây ra. Nhưng chịu
thiệt hại nặng nề nhất là các thị trường tự do, vì công chúng, vốn có ác cảm
với giới tài chính, đã chuyển sang đánh đồng thị trường tự do với các hình
thức tham nhũng và thiên vị bậc cao, trong khi điều ngược lại mới đúng:
