Dù có sống đến 125 tuổi, tôi vẫn sẽ luôn nhớ về một bệ thờ ở nhà thờ Thánh
Sergius (hay nói theo ngôn ngữ sở tại là Mar Sarkis) ở Maaloula, một thị
trấn nói tiếng Aram. Tôi đến thăm nhà thờ này cách đây mấy chục năm, và
nhờ đó mà quan tâm đến thứ ngôn ngữ cổ xưa đã bị lãng quên này. Lúc đó,
thị trấn này vẫn sử dụng phiên bản tiếng Tây Aram của Chúa Jesus. Vào thời
Chúa Jesus, người Levant nói tiếng Hy Lạp ở các thị trấn ven biển và nói
tiếng Aram ở vùng thôn quê. Với những ai quan tâm đến Kinh Talmud, tiếng
Tây Aram tương ứng với “Yerushalmi” hay “tiếng Aram của Palestine,”
khác với tiếng Aram của Babylon vốn có quan hệ gần hơn với tiếng Syriac
hiện nay. Thật thú vị khi nhìn thấy những đứa trẻ nói chuyện, trêu đùa nhau,
làm những điều mà trẻ con thường làm, nhưng bằng một ngôn ngữ cổ xưa.
Khi một thị trấn vẫn còn giữ lại những tàn dư của một ngôn ngữ cổ xưa, thì
chúng ta cần phải tìm kiếm ở đó dấu vết của những tập tục cổ xưa. Và quả
thực, có tồn tại một dấu vết như vậy. Chi tiết mà tôi sẽ luôn nhớ là bệ thờ ở
nhà thờ Thánh Sergius có một đường dẫn máu. Đây là thứ được tái sử dụng
từ các tập tục trước thời kỳ Thiên Chúa. Các trang thiết bị trong nhà thờ
được lấy từ một đền thờ bách thần được cải đạo mà những người Thiên
Chúa giáo sơ khai sử dụng. Thực ra, tôi nói điều này có thể khiến một số
người phật ý, nhưng nói cải đạothì không hẳn đâu, vì những người Thiên
Chúa giáo sơ khai phần nào cũng là người đa thần. Giả thiết phổ biến ở đây
là trước công đồng Nicea (thế kỷ 4), việc các tín đồ Thiên Chúa giáo sử
dụng lại những bệ thờ ngoại giáo là phổ biến. Nhưng hóa ra lại có bằng
chứng cho điều mà tôi luôn nghi ngờ: Trên thực tế, người Thiên Chúa giáo
và người Do thái không quá tách biệt với tín đồ của các giáo phái Semit
khác, và họ cùng dùng chung nơi thờ phụng. Sự hiện hữu của các vị thánh
trong Thiên Chúa giáo bắt nguồn từ cơ chế tái sử dụng đó. Không có điện
thoại, máy fax, hay những website do các hoàng tử Saudi hậu thuẫn tài chính
để đồng nhất hóa các tôn giáo.
“Bệ thờ” trong ngôn ngữ giao tiếp Levant và Aram vẫn là madbah từ thời
vua DBH
, “nghi thức giết mổ bằng cách cắt vào mạch máu cổ.” Đó là
