như anh thợ cắt tóc người Calabria
(và nói tiếng Calabria) cứ ba tuần lại
chứng minh cho tôi thấy rằng, via negativa (hành động bằng cách loại bỏ)
thì hiệu quả và ít mắc lỗi hơn via positiva (hành động bằng cách thêm
vào
Bây giờ, chúng ta hãy nói đôi điều về “người khác” trong cụm từ đối xử với
người khác. Từ “bạn” ở đây có thể là số ít hay số nhiều, vì thế nó có thể chỉ
một cá nhân, một đội bóng chày, hay Hiệp hội Thợ Cắt tóc Nói tiếng
Calabria ở Đông Bắc Mỹ. Điều này cũng đúng với từ “người khác.” Ý tưởng
ở đây là fractal
, xét theo nghĩa nó có thể áp dụng ở mọi quy mô: con
người, bộ tộc, xã hội, các nhóm xã hội, quốc gia,… – giả định rằng mỗi
nhóm ở đây là một đơn vị độc lập riêng rẽ và có thể tương tác với các nhóm
tương tự khác như vậy. Nếu như các cá nhân nên đối xử với nhau theo cách
mà họ muốn được đối xử (hoặc tránh bị đối xử không tốt), thì tương tự, các
gia đình – trên cương vị các đơn vị riêng lẻ – cũng nên đối xử với các gia
đình khác theo cách đó. Và các quốc gia cũng nên như vậy – đây là điều
khiến cho những người thích can thiệp ở phần Mở đầu 1 càng thêm phần
khó ưa. Bởi lẽ, Isocrates, nhà hùng biện thông thái của thành Athens, đã sớm
cảnh báo chúng ta từ thế kỷ thứ 5 TCN rằng các quốc gia nên đối xử với
nhau theo Nguyên tắc Bạc. Ông viết:
“Hãy đối xử với các nhà nước yếu hơn theo cách mà bạn cho là hợp lý khi
các nhà nước mạnh hơn đối xử với bạn.”
Không ai thể hiện khái niệm đối xứng tốt hơn Isocrates, một người đã sống
hơn một thế kỷ và tới những năm 90 tuổi vẫn còn có những đóng góp to lớn.
Ông còn đưa ra một phiên bản năng động hiếm hoi của Nguyên tắc Vàng:
“Hãy cư xử với bố mẹ bạn theo cách mà bạn muốn con cái bạn đối xử với
chính bạn.” Mãi sau này, huấn luyện viên bóng chày vĩ đại Yogi Berra
đưa ra một nguyên tắc năng động tương tự cho các mối quan hệ đối xứng:
“Tôi đến dự đám ma của người khác để người khác cũng đến dự đám ma
của tôi.”
