Đaghextan! Tôi đi theo dấu vết những trận chiến đấu xưa của Người, tôi
đã đến nhiều bãi chiến trường, nơi chôn vùi nắm xương những đứa con của
Người. Những cánh đồng nông trang trồng lúa mì hay ngô hãy đừng giận
tôi vì điều ấy. Bởi vì khi tôi làm những bài thơ về Đaghextan hôm nay quá
khứ đã không trách móc tôi.
Khi tôi từ nước ngoài xa xôi trở về, dân làng xúm quanh yêu cầu tôi kể
những gì đã thấy. Tôi dành ba tiếng đồng hổ kể về nước Pháp, nước Ấn Độ,
nước Nhật Bản, nước Thổ Nhĩ Kỳ. Nhưng sau ba giờ, câu chuyện dần dần
tự nhiên quay về Đaghextan. Tôi kể cho dân làng nghe về Đaghextan, và họ
lắng nghe tôi hệt như mới được nghe lần đầu. Mặc dù chính họ là
Đaghextan.
Makhơmút là một nhà thơ lớn. Đề tài chính của ông là tình yêu với cô gái
Mariam. Một người bạn rất thân yêu cầu ông sáng tác dùm một bài hát ru vì
anh ta vừa sinh con trai, Makhơmút làm thử, nhưng không ăn thua. Đứa trẻ
vẫn khóc trong khi nghe bài hát ru của Makhơmút mặc dù lẽ ra nó phải ngủ.
Một người bạn khác yêu cầu Makhơmút làm bài điếu cho vợ anh mới chết.
Makhơmút cũng thử làm nhưng không thành công. Người ta không khóc
khi nghe đọc điếu văn của Makhơmút. Thậm chí có người còn mỉm cười.
Nhưng đến giờ người ta còn khóc khi nghe những bài ca của Makhơmút
về tình yêu đau đớn của mình với cô gái Mariam.
Mariam đã là đề tài chính của Makhơmút. Còn đề tài chính của tôi là
Đaghextan. Tình yêu của tôi bao la hay ít ỏi, chân lý của tôi sâu sắc hay nhỏ
nhen, tình cảm của tôi cũ kỹ hay mới mẻ, tôi cũng không biết nữa, nhưng
tôi vẫn viết về Người, Đaghextan của tôi. Những khi tôi viết bất giác cây
bút của tôi run run trên tay.
Bố tôi nói: Nếu có thửa ruộng trồng dưa sát ngay bên đường, mỗi người
đi qua đó sẽ hái được quả dưa chưa chín.
Người ta nói: Đừng cầm vào hòn đá mà anh không nâng nổi. Đừng bơi
đến chỗ mà từ đấy anh không thể bơi trở về.
