BÀI CA
“Bakian”. Từ Avar này có hai nghĩa: âm điệu và trạng thái, tâm trạng của
con người, sự yên bình của thế giới. Khi muốn nói: “Anh chơi cho tôi nghe
một bài hát nào đi”, người ta dùng chữ “bakian”. Khi muốn hỏi: “tâm trạng
anh hôm nay thế nào?”, người ta cũng lại dùng “bakian”. Vậy là “tâm
trạng” và “bài ca” đã hòa nhập làm một trong ngôn ngữ chúng tôi.
Trên cây đàn panđur có khi thấy ghi dòng chữ:
Dao găm làm người khỏe nằm xuống quan tài
Đàn panđur dựng người chết nằm trong quan tài dậy
Lời nói lọc qua tấm rây sẽ tán thành sẽ hóa thành bài hát. Đem thù hằn
căm giận, tình yêu lọc qua tấm rây sẽ hóa thành bài hát. Sự kiện, việc làm
của con người và cả cuộc đời lọc qua tấm rây cũng sẽ thành bài hát.
“Đặc biệt anh cảm thấy rất thân thiết với một bài ca miền Tavơlin. Lời
bài ca không nhiều, nhưng tất cả vẻ đẹp của bài ca nằm trong điệp khúc:
“Ai, đai! Đalalai!” Êrôska đã dịch lời bài hát đó: ‘Chàng trai đã xua cừu từ
làng lên núi, quân Nga đến đốt làng, đánh đập đàn ông, bắt hết đàn bà đi.
Chàng trai từ núi trở về: nơi trước đây là làng giờ là bãi đất không, không
mẹ, không anh em, không nhà, không cửa, chỏ còn lại một cái cây. Chàng
trai ngồi xuống bên gốc cây và khóc. Cũng như cây thôi, cây ơi, ta chỉ còn
lại một mình. Và chàng trai cất tiếng hát “Ai, đai! Đlalai!” (Lép Tônxtôi,
truyện “Những người Kazắc” )
…Ai, đai, đala-lai, đanla, đanla, đunla, đunla-lai, đunlalai! Hỡi những bài
ca thân yêu, những bài cai buồn rầu của núi rừng, người đã sinh ra từ bao
giờ và từ đâu vậy? Vì lẽ gì mà người đẹp thế, kỳ diệu thế?
Lời ghi trên cây đàn Panđur:
Những âm điệu này đâu chỉ riêng đàn rung
