Tự là Dịch Phủ, người huyện Thanh Trì, tỉnh Hà Nội, tằng tổ công là Thẩm,
đỗ tiến sĩ năm Vĩnh Thịnh (1705-1719) đời Lê Dụ Tông, từng giúp việc
chính phủ, bố là Khắc Gia gặp nhà Lê lúc cuối vận không ra làm quan. Cư
bẩm tính chân thật thờ cha mẹ có hiếu. Minh Mạng năm thứ 12 (1831) ông
đỗ hương tiến, bổ Tri huyện Hưng Nhân, trải làm đồng Tri phủ ở hai phân
phủ: Nam Sách, An Khánh. Trong năm Thiệu Trị (1841-1847) vào làm
Giám sát ngự sử thường trình bày công việc đều thiết thực, thẳng thắn.
Tự Đức năm đầu (1848) từ hạ tới thu hiếm mưa, ông có dâng sớ xin hiểu
suốt nỗi khổ của dân, sửa lại việc hình ngục để chậm trễ, tiết kiệm việc
dùng tiền tài, lại bàn việc xây dựng ngôi thọ phần của Thái trưởng công
chúa, bắ dân phu làm việc nhiều phiền nhiễu cần hạ lệnh cho Bộ Công bãi
đi, và đại thần là Nguyễn Tri Phương thường cùng với bạn đồng liêu cãi cọ
không hòa. Cư trình bày trong bản tham hặc tâu lên. Vua dụ rằng: "Lời nói
có thể thống, thưởng cho 10 lạng bạc để khuyến khích người trung thực
dám nói”.
Năm thứ 2 (1849), bấy giờ đương có việc bang giao sứ mà công việc xây
dựng liên tiếp nặng nề, Cư bèn cùng với người đồng niên viện Đô sát là Vũ
Nguyên Oanh dâng sớ trình bày tình trạng tật khổ của dân ở những hạt:
Thừa Thiên, Quảng Bình, Hà Tĩnh và Nghệ An. Sớ rằng: "bậc đương quốc
trọng thần chỉ biết chăm việc xu phụ giữ chức phận của mình mà dân sinh
mừng hay lo không hề đoái tới; vị quan lại địa phương chỉ biết thúc thuế
giấy tờ rườm rà là hết bụng, mà nỗi ẩn tình của làng quê chẳng thấy tâu lên,
ông lại nói: năm trước hiếm mưa, đình thần xin lỗi, mà trong tập trình bày
các khoản đã biết nguyên do mắc lỗi cho nên không được mưa hòa, nhưng
nhìn lại chỉ là lời nói suông, xem việc làm ngày này, tưởng cũng như các tệ
khi xưa; lại nói: phủ Thừa Thiên là căn bản, nơi Sở tại xin định liệu tha
giảm những thuế đất và đinh, còn các hạt xin lo nghĩ trước dân được ban
gia chẩn tế v.v … ". Ông được chỉ cho xuống các tỉnh chiểu sự trình bày ở
trong tập tra hỏi rồi kíp gửi giấy má vào tâu, lại sức cho châm chước xét
định tha miễn thuế khóa có hơn kém; Nguyễn Cư còn sung vào việc đi
